Ağa Musa Nağıyev haqqında əlavə məlumatlar
Yüklə 257,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
164 1898-ci ildə Ağa Musa Nağıyevin əmlakının dəyəri 334 560 rubl olub. Ağa Musanın təkcə “Volqa Kamsı” bankındakı pulları bəs edərdi ki, Azərbaycanda şöhrət qazansın. Məhz bu keyfiyyətlərinə görə car Nikolay II onu “Neftin Kralı” adlandırıb. Ağa Musa uzaq Qərbə yönəldiləcək yolun təmirinə, Tiflisdə Mədrəsənin, Bakıda Politexnikumun tikintisinə vəsait ayıran, Bakı neft istehlakçılarının iştirakı ilə keçirilən tacirlərin müşa- virəsində əl üsulunun domna ilə əvəz olunması faktını sübuta yetirən, havadarlıq etdiyi tamaşaların iştirakçılarına qiymətli hədiyyələr verən, fəhlələrinə öz hesabına toy edib, fərqli işçilə- rini öz hesabına oxutmaqla bərabər onların təhsil almalarına sevinən olub. Artıq 49 yaşlı Ağa Musanın, ağ neftin istehsalını 2,3 mln. puda çatdıran Qara şəhərdəki zavodunun məhsulları müxtəlif istiqamətlərdə yayımlanırdı. Bu yönümdə göndərilən mazut və yüksək keyfiyyətli neft məhsularının cəmi 15 mln.puda çatıb. Sabunçu, Suraxanı və Ramanadakı neft mədənlərində 65 neft buruğu, Neftayırma zavodu və mexaniki emalatxanası olub. 1891-1892-ci illərdə Rotşeldlə birgə yaratdığı blok kerosinin xaricə eksportu və satışı haqda bir sıra razılaşmaların imzalan- masına böyük köməklik gostərmişdir. I dərəcəli gildiyalı tacir, milyonçu titullarına layiq görülmüş Ağa Musa Nağıyev Azərbaycanda ən iri neft sahibkarları sıra- sına qatılır. O, çox uzaq görən idi. Vaxtın hədər getməsinə imkan ver- mirdi. XIX əsrin axırlarında bir birinin ardınca, sərvət qoyduğu, yaratdığı işlərdən ruhlanan milyonçu Sabunçu, Suraxanı və Ra- manada “Neftçıxarma” firması yaradır. 165 1906-cı ildə balıq sənayesinin inkişafında da Ağa Musa Na- ğıyevin böyük və xüsusi rolu olub. O, balıq vətəgələri üzrə hər- racda külli miqdarda kapital sərmayə qoymaqla ən iri vətəgələri ələ keçirmişdi. Kür - Balıq Sənayesində çoxluq təşkil edən balıq vətəgələri də ona məxsus idi. 1909-cu ildə “Zaqafqaziya Balıq Sənayesi” Cəmiyyətinin təsisçisi olub. Savadsızlığın hökm sürdüyü bir dövrdə gənclərin maariflən- məsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Realnı məktəbini (indiki İqtisad Universiteti) tikdirməklə bərabər burada məktəbəqədər sinfin yaranmasına nail olan Ağa Musa Nağıyev, məktəbə himayədarlıq etməklə bərabər, 25 mü- səlman qızının təhsil haqqını da ödəməyi öhdəsinə götürür. Məhz bu qayğıkeşliyinə görə Ağa Musa Nağıyev III dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” ordeni, 1910-cu ildə isə Çar II Nikolay tərəfindən “Zolotaya şeynaya medal na Andreyevskoy lente” medalı ilə təltif olunub. Əbəs yerə deyil ki, Ağa Musa Nağıyev öz koloriti ilə XIX əsrin axırı, XX əsrin əvvəllərindəki milyonçulardan fərqli fiqura bənzədilib. Çətin və halal zəhməti nəticəsində milyonlara çatan Ağa Musanın həyatının əvvəli kimi sonu da çox bəlalı olub. Hər iki övladının gənc yaşlarında - qızı Ümmül Banunun doğuş zamanı, oğlu İsmayılın isə vərəm xəstəliyindən dünyala- rını dəyişməsi onun belini büksə də, Ağa Musanı yaşadan oğul əvəzi saxlayıb böyütdüyü Fərəc oldu. Fərəcli ömrün tarixi 16 il oldu... Deyirlər ki, baladan pay olmaz. Amma qardaşı Ağa Əli ye- ni doğulmuş övladını ona hədiyyə verməklə, müəyyən qədər Ağa Musanı bədbinlikdən xilas edir. Ağa Musanın vəsiyyəti Kərbəlada dəfn olunmaq olsa da, 1919-cu ildən Bakıda “Əmanət” qalmış qəbri 80 il ərzində 166 dövrün tələbi ilə dörd dəfə yerini dəyişir, yalnız 1998-ci ildə ata yurdu Biləcəridə rahatlıq tapır. Sovet dövründə məşhur neft milyonçusu Ağa Musa Na- ğıyevin xalqı üçün etdikləri barədə uzun illər danışmağa qadağa qoyulsa da, onun təkcə xeyriyyəçilik sahəsindəki fəaliyyəti bəs edər ki, adı canlı tariximizə qızıl hərflərlə yazılsın. Çalışdığım odur ki, xalqın qəlbində onu yaşadım. Çünki o, keçmişin, bu günün və gələcəyin mizan tərəzisidir. Ağa Musa Nağıyev hər zaman inanıb ki, nə qədər haqsızlıq olsa da, zaman keçsə də, qədirbilən xalqı onun layiqli qiymətini verəcək. Sovetlər dövründə xeyriyyəçinin fəaliyyətinin üzərinə kölgə salmağa çalışanlar çox olub və məqsəd xalqı üçün əvəzsiz işlər görmüş milyonçunu gələcək nəsillərin gözündən mənfi obraz kimi salmağa yönəlib. Buna əsaslanaraq belə bir şəxsiyyətin – xalq üçün ömrünü şam kimi əridən insanın taleyini işıqlandırmağa çalışdım. Hər birimiz beşik başından axirət dünyasının astanasına qə- dər bir ömür hekayəti yaşayırıq. Dünya isə yarandığından tə- zadlar üstündə qərar tutub. İnsanlar isə sevinci, toyu, kədəri, qəm yükü ilə bərabər dözülməz dərdləri də yaşamağı bacarır. Hər nə baş verirsə, insanın dünyaya gəldiyi gün qismətinə ya- zılan tale payıdır. Amma bu qismət payını pozan da, onu əksinə çevirib məhvə sürükləyən də özümüz oluruq. Biz qədirbilən xalqıq. 167 ЯN ЦMDЯ ARZUM U şaqlara yardım edən “Uşaq Bağçası” və “Xeyriyyə Cə- miyyətinin” həqiqi üzvü, uşaq ölümü ilə mübarizə aparan “Bakı Cəmiyyəti”nə külli miqdarda pul köçürən, vəsaitin çatışmaması səbəbindən “Körpələr evi”nin yarımçıq qalmış tikintisini başa çatdıran, Pirşağı qəsəbəsində “Əlillər evi” tikdirən, vərəmlə mü- barizə aparan “Qafqaz Cəmiyyəti”nin üzvü, Qara şəhərdə “Neft- ayırma” və kerosin istehsal edən zavodlar tikdirən, “Neft fir- ması” yaradan Ağa Musa Nağıyev olmuşdur. Ağa Musa Nağıyev həmçinin neft müəssisələrində 30.000 fəhləni iş ilə təmin edib, Rotşildlə birlikdə blok yaradıb, Qara Şəhərə və Qobustan qəsəbəsinə də su çəkdirmişdi. O, 1890-cı ildə neft sahibkarına çevrilir. Var-dövləti və zənginliyi ilə seçilən Ağa Musa Nağıyevin Bakı milyonçuları arasında xüsusi çəkisi var idi. Daima qurub- yaratmaq eşqi ilə yaşayan bu insan xüsusilə bina tikdirməklə o biri milyonçulardan fərqli olub. Bu sahədə apardığım araşdırmalar haqqında periodik olaraq təşkil etdiyim tədbirlərdə, efir vasitəsilə, mətbuatda çıxışlarım ilə Ağa Musa Nağıyev böyüklüyünü sübuta yetirməyə çalışıram. Bütün bunlarla yanaşı, ümdə istəyim, arzum Ağa Musa Na- ğıyevin adının bir küçəyə verilməsi və binalarından birinə xatirə lövhəsinin vurulması olsa da, hələ ki, buna nail olmamışam. Vaxtı ilə dünyanı fəth edən, böyük sərkərdə Napoleon dün- yaya “Əlvida” deyərkən son sözləri əlçatmaz qala olan “Rusiya” və sevdiyi qadının adı “Jozefina” olduğu kimi, görünür mənim də son sözlərim qeyd etdiyim bu xəyallar olacaq. Tarix süzgəcdən keçərək yaşayır. Doğru deyiblər ki, xoş- bəxtlik bədbəxtçiliyin başlanğıcıdır. Dünyada tam xoşbəxt olan bir insan tapılmaz. Çünki belə anlar, saniyələr və dəqiqələr ilə ölçülür. Yunan filosofu Aristotel məşhur kəlamında deyir: “Təfəkkür təəccübdən başlayır”. Yüklə 257,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|