Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 3,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Alim
“qarz, kredit”, he rim “to‘lov, qarzni qaytarish”, beglig “beklik”, bitigci “mirza, munshiy, kotib”, yatgaq “tungi soqchi”, yarisa “ko‘rshapaIak”, yargu “ajrira”, ya rg u ci“qozi, sudya”, qaliq “havo”, obuz “qattiq yer”, tirgas “ko‘lmak suv” kabi turkcha, rabat “karvonsaroy”, malik “hukmdor”, siyasat “siyosat”, 'amil “ish yuritu- vchi”, tib “meditsina, tibbiyot”, nujum “astrologiya”, handasa “geometri- ya” singari arabcha, la 'skar “qo‘shin”, mayfurus “may ichuvchi; may sotuv chi” singari forscha-tojikcha, daruga “qal’a, qo‘rg‘on komendanti”, тйгап “daryo”, niikdr/ndvkdr “navkar, askar” kabi m o‘g ‘ulcha tenninlar bu davr tenninologik tizimida nisbatan keng ko‘lamda ishlatilgan. Eski o ‘zbek adabiy tili terminologiyasining takomillashuvida, uning yanada yuqoriroq bosqichga ko‘tarilishida tilning ichki qonuniyatlari qatori tashqi ta’sir, ya’ni ekstralingvistik omillaming roli salmoqli bo‘lgan. 0 ‘zbek adabiy tilining asoschisi Alisher Navoiy, uning Lutfiy, Atoiy, Sakkokiy, Ya- qiniy singari salaflari, Bobur, Muhammad Solih, Ogahiy, Munis kabi izdosh- lari tomonidan ta’lif etilgan badiiy, tarixiy, ilmiy asralar leksik boyligi tah- lilidan kelib chiqqan holda aytish joizki, o ‘zbek tili ichki imkoniyatlaridan keng foydalanilgan tarzda termin yaratish bu davr uchun ancha sermahsul usul hisoblangan. Ona tiliga millatning bosh ko‘zgusi tarzida munosabatda b o ‘lish zaruriyatining Alisher Navoiy tomonidan ziyolilar, olimlar, shoir-u yozuvchilar oldida kun tartibiga qat’iy va ro‘yi rost qo‘yilishi o ‘z ijobiy aksini terminlar tizimida ham topgan edi. Aniq fanlar qatori, ijtimoiy-gu- manitar fan sohalarining shakllanib borish jarayoni ularga taalluqli maxsus tushunchalami ifodalovchi terminlar yaratilish bilan baqamti kechdi. Bunda, birinchi galda, eski o ‘zbek adabiy tili, jonli so‘zlashuv tili, lahja va shevalar- da mavjud leksik birliklar tenninlar safini kengaytirdi, o ‘zbek tilda so‘z ya sashda keng qo‘llangan affikslar yordamida katta miqdorda terminlar hosil qilindi. Arab, fors-tojik, m o‘g ‘ul tillaridan o ‘zlashgan terminlar soni shiddat bilan oshib bordi. Chet tillardan kirib kelgan so‘z yasovchi qo‘shimchalar ham terminlar yasashda muhim o‘rin egalladi. Xususan, harbiy qurol-yarog‘, texnika bilan bog‘liq top “zambarak”, qazan “og‘ir to‘p”, tu far] “miltiq” kabi asl o ‘zbekcha terminlar bilan yonma-yon arabcha ra'd “ yonib turgan neftni dushman tomon irg‘ituvchi to‘p”, arrada “paloqmon”, manjaniq “katapul- ta”, forscha-tojikcha zarbzan “zambarak turi”, farangiy “Yevropa, Kichik Osiyoda quyilgan to ‘p”, zanburak “zambarak” kabi istilohlar jam iyat a ’zola- rining m a’lum qatlami tilidan o ‘rin oldi. Ijtimoiy-siyosiy tenninologiyada ham muayan o ‘zgarishlar yuz berdi. Chunonchi, davlat boshqaruvida yan- 15 gidan-yangi rutba, lavozim va mansablaming joriy qilinishi natijasida va.su- vulbasi, tabibbasi, qosbegi, naqib, inaq, biy, divanbegi, toqsaba, p a rvanaci, Yüklə 3,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|