Alqoritm, xassələri və təsvir üsulları

n
i

do
begin 
S : = S+1/ (i 
*
i) 
i: = i +1; 
end; 
write (‘s = ‘ , S );
end 
Son şərtli dövr operatoru. Son şərtli dövrün blok - sxemini aşağıdakı kimi vermək 
olar: 
+ 
- 
С 
С 
P
downloaded from KitabYurdu.org

---

37 
Burada S - dövrün gövdəsi, P – şərti göstərən məntiqi ifadədir. 
Belə proseslərin TP-də proqramlaşdırılması üçün repeat və until operatorlarından istifadə 
edilir. Bu operatorlar vasitəsilə dövrü proses aşağıdakı kimi proqramlaşdırılır: 
repeat
operator 1 ; 
operator 2 ; 
…………… 
operator n ; 
until şərt; 
repeat operatorunda da şərt məntiqi ifadədir. Operatoru niş prinsipi ön şərtli dövrdə 
olduğu kimidir. Amma while – dən fərqli olaraq şərtin yoxlanılması dövrün gövdəsi 
yerinə yetirildikdən sonra baş verir. repeat dövr operatorunun idarə edilməsi while dövr 
operatorunun idarə edilməsi while dövr operatorunun idarə edilməsinin əksinədir. Yəni, 
burada
while – dən fərqli olaraq, şərt false - yə bərabər olduqda dövr davam edir, 
əks halda isə sona yetir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, while – dən fərqli olaraq, repeat operatorundan istifadə 
etdikdə operatorlar qrupu dövrün gövdəsini təşkil edirsə begin – end operatorları tələb 
olunmur. Lakin repeat operatoru while operatoru kimi universal deyil. Belə ki, burada 
şərt dövrün gövdəsindən sonra yerləşdiyindən , lazım olmasa belə dövrün gövdəsi heç 
olmazsa bir dəfə yerinə yetirilir. Bu isə o deməkdir ki, bəzi dövrləri təşkilində son şərtli 
dövr operatorundan istifadə zamanı ehtiyatlı olmaq lazımdır. 
Yenə



n
i
i
S
1
2
cəminin hesablanması misalına baxaq: 
Həllin blok sxemi: 
Həllin proqramı:
Proqram Ön_şərtli_dövr; 
var 
S : real; 
i
, n : inteqer ; 
begin 
н 
с = 0, и=1,
downloaded from KitabYurdu.org

---

38 
writeln (‘n = ’); readln (n); 
i
: =1 ; S : =0; 
repeat 
S : = S+1/ (i 
*
i) 
i
: = 
i
+1; 
until 
i > n
write (‘s = ‘ , S ); 
end 
- 
+ 
Parametrli dövrlərin proqramlaşdırılması
. Parametrli dövrün təşkli üçün blok sxemi 
aşağıdakı kimi vermək olar: 
Parametrli dövr blokunda parametrin ilk
qiyməti (i, q) və son qiyməti (s.q) verilir. 
Parametrin dəyişmə addımı 1-ə bərabərdir 
Belə dövlərin TP-də proqramlaşdırılması üçün for dövr operatorundan istifadə 
edilir. Bu operatordan dövrün parametrinin ilk və son qiymətləri məlum olduqda istifadə 
edilir. Bu isə onun while və repeat universal dövr operatorlarına nisbətən daha geniş 
sahələrə tətbiqinə imkan verir. 
for dövr operatoruna sayğaclı dövr operatoru da deyirlər. Onun aşağıdakı iki 
variantı var: 
1.
Dövrün yerinə yetirilmə prosesində sayğacın qiyməti artır: 
for 
parametr : = ilk qiymət to son qiymət do operator; 
 и = и +1
 
С=С+1/и
2
 
и 
>n
С 
downloaded from KitabYurdu.org

---

39 
2.
Dövrün yerinə yetirilməprosesində sayğacın qiyməti azalır: 
for 
parametr : = ilk qiymət downto son qiymət do operator; 
Qeyd edək ki, while və repeat operatorlarından fərqli olaraq, for operatorunda 
sayğacın ilk qiyməti dövrün başlanğıcından əvvəl deyil, dövrün elə başlanğıcında verili 
r və sayğacın qiymətinin dəyişməsi üçün xüsusi operator tələbolunmur. 
for dövr operatorunda yerinə yetirilmə zamanı sayğacın ilk və son qiymətləri 
yadda saxlanır və parametrə ilk qiymət mənimsədilir. Sonra dəyişənin qiyməti son 
qiymətlə müqayisə edilir. Dövrün parametri son qiymətdən < = isə (I variant) isə dövrün 
növbəti iterasiyası yerinə yetirilir. Əks halda dövrdən çıxış alınır. Dövrün gövdəsi yeinə 
yetirildikdən sonrasayğacın qiymətinin artması və ya azalması ilə növbəti iterasiya 
başlayır. Bu artma (azalma) avtomatik yerinə yetirilir. TP-də for dövr operatorunun iki 
əsas məhdudiyyəti var: 
1.
Dövr sayğacının dəyişmə addımı I variantda +1, II variantda – 1 ola bilər. 
2.
Dövrün parametri yalnız sıra tipindən olmalıdır və for operatorunun yerləşdiyi 
blok üçün lokaldır. 
Misal:



n
i
i
S
1
2
- nı hesablayaq: 
II variantda : dövrün blokunda
i= n, 1
yazılır, TP proqramda isə dövr 
operatoru: 
for 
i= n
downto 1 do kimi verilir. 
Break və continue standart prosedurlarından repeat, while və for dövr 
operatorlarında istifadəsi, repeat, while və for dövrlərində standart break və
continue prosedurlarından istifadə etmək olar. 
Həllin alqoritmi:

Həllin TP-proqramı: 
Proqram parametrli _dövr;
var 
i
, n : inteqer ; 
н 
с = 0
и=1, н 
downloaded from KitabYurdu.org

---

40 
S : real; 
begin 
writeln (‘n = ’); readln (n); 
S : = 0 ; 
for
i
: = 1 to
n
do 
S: = S +1 / (i * 1);
write (‘s = ‘ , S ) 
end 
Break proseduru çıxış şərtinin yerinə yetirilməsini gözləmədən dövrdən çıxmağa 
imkan verir. Continue proseduru isə dövrün əvvəlki iterasiyası sonna çatmadan yeni 
iterasiyanın başllanmasına imkan verir.