Altay məMMƏdov kəNGƏRLƏR
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
64
Kəngərlərin Oğuzu hərbi səfərdə müĢayiət edən hissəsi nə (görünür 24-ə daxil olan hissəyə) on məsul vəzifələr tapĢırılır. Kitabda kanqlılar arabanın ilk ixtiraçıları kimi təqdim olunur. Onların soy adının da araba ilə bağlı olduğu göstərilir (kanqlı- yəni arabalı). Onların hələ hərbi səfərə çıxmazdan əvvəl Talas və Sayramdan baĢlamıĢ Mavəraünnəhr, Buxara və Xarəzmi, həmçinin Qarçistanı və s. yerləri tutduğu göstərilir. Xəzərin cənub sahili ilə Orta Asiyaya qayıdan Oğuz Səmərqənd Ģəhərini səfərdə ona dəyərli məsləhətlər vermiĢ YuĢu Xosaya iqta kimi bağıĢlayır (Bu hadisəni biz Səmərqənd adını yada salmaq üçün xatırladıq). Mahmud QaĢqarlının sözlərini də yada salaq: «...Yenə beləcə «Semiz kənd» deyirlər. Böyük olduğundan belə deyilmiĢdir. Farsiada «Səmərqənd» deyərlər» (31, 343). « Semiz » kəlməsi «Dədə Qorqud»da da var. Böyük, yekə, iri mənasında qoyuna aid edilmiĢdir. Bütün bu ekskursdan məqsəd odur ki, türklər eradan əvvəl 8-7-ci əsrlərdən, bəlkə daha əvvəllərdən Mavəraünnəhrin və Xorasanın məskunları olmuĢlar. Və deyəndə ki, samanilər sülaləsinin birinci hökmdarı oğuz Saman Yavbudur, bu inkaredilməz bir həqiqətdir. X-XI əsr oğuzları Xorasandan keçib Ġran və Kiçik Asiyaya hərəkət edərək səlcuq imperiyasını qurmuĢlar. Bunu heç də indiki tarixçilərin, xüsusilə türk tarixçilərinin Ģərh etdikləri kimi qəbul etmək olmaz! Oğuzlar həmin ərazilərə babalarının təxminən onlardan min beĢ yüz il əvvəl Ģimaldan Xəzərin baĢına dolanaraq Ġç Oğuz dövlətini qurduqdan sonra gəldikləri yolla qayıtmıĢlar. Həmin min beĢ yüz il ərzində Kiçik Asiyada kimmerlər, iĢquzlar, daha sonrakı dövrlərdə hunlar məskunlaĢmıĢdılar. Bu müddət ərzində ən qədim türklər Kiçik Asiyanın siyasi həyatında fəal iĢtirak etməsələr də öz saysız-hesabsız heyvan sürüləri ilə həmin ərazinin iqtisadi həyatında mühüm rol oynamıĢdılar. Quru yerdə (özgə yeri mənasında) nəinki imperiya, heç xanlıq da qurmaq olmaz. Səlcuq oğuzları Kiçik Asiyaya gələndə orada kifayət qədər türk soylu əhali vardı və məhz onlar da səlcuq, onun davamı Osmanlı imperatorluğunun zəmini, dayaq nöqtəsi və arxası oldular. O ki, qaldı Azərbaycana, burada artıq e. ə. VII əsrdə ĠĢquz dövlət qurumu mövcud idi və Azərbaycan türkləri yenidən müstəqil dövlət yaratmaq yolunda uzunmüddətli mübarizə yolunu tutmuĢdular. Burada qədim türklük ənənələri daha güclü idi. Mahmud QaĢqarlının Qəzvin və Qum Ģəhərlərini Alp Ər-Tonqa ilə bağlaması təsadüfi deyildir. Sual olunur: Nə üçün Alp Ər-Tonqanın adı dəyiĢdirilib ona «Ģər» ilahələrinə verilən Əfrasiyab adı verilmiĢdir? Sağlığında misli görünməmiĢ rəĢadətlər göstərmiĢ, həm də görünür, böyük quruculuq iĢləri görmüĢ Alp Ər-Tonqa ölümündən sonra dastanlaĢmağa; əfsanələĢməyə baĢlamıĢdır. Onun ölümündən sonrakı «həyatı» da düĢmənlərini sarsıtmıĢ, lərzəyə salmıĢdır. Ona olan ümumxalq, ümumtürk məhəbbətini, Midiya ordusu, sonralar Əhəməni qoĢunları sıralarında vuruĢan iĢquz
65
əsgərlərinin məhəbbətini də soyutmaq üçün hakimlər atəĢpərəst kahinləri köməyə çağırmıĢ, onun adını Ģər allahları panteonuna saldırmıĢlar. Lakin qəribə tərəfi budur ki, Alp Ər-Tonqa öz mahiyyətilə Ģər formasını da Əfrasiyab adını da alicənablaĢdırmıĢdı. Təkcə ulu Nizaminin Alp Ər-Tonqapı Əfrasiyab adıyla günəĢə bənzətməsi bu fikrin sübutuna kömək edə bilər. Alp Ər-Tonqanın Ģöhrət və qüdrət iĢığı o qədər güclü olmuĢdur ki, onun fars bürüncəyi olan Əfrasiyabı içəridən ĢəffaflaĢdırmıĢ, özünün türk əsli ilə görünməyə baĢlamıĢdır. Alp Ər-Tonqa-Əfrasiyab adı türk dünyasında, xüsusilə Orta Asiyada misilsiz bir hörmət və Ģöhrətə malik olmuĢdur. Onun adının Azərbaycandan Orta Asiyaya keçməsi və bu qədər Ģöhrətlənməsi prosesi də müəyyən izahat tələb edir. Belə ki, ĠĢquz, Midiya, Ġran dövlətləri tarixindən bəhs edən alimlər Madinin (Alp Ər- Tonqa) Misirlə, Ġsraillə, Babilistanla, Assuriya və baĢqa dövlətlərlə əlaqə və münasibətlərindən dönə-dönə danıĢmıĢ, Orta Asiya əlaqələrindən bir kəlmə də yazmamıĢlar. Əgər böyük alim Mahmud QaĢqarlının Alp Ər-Tonqaya «Mərv Ģəhərini yapan zatdır» deməsini, həmçinin «QaĢqara Ordukənd deyilər-xanın oturduğu Ģəhər deməkdir; çünki Əfrasiyab havası yaxĢı olduğundan burada otururdu. Burası aĢağı Çindir» məlumatını əsas götürsək belə güman etməliyik ki, Alp Ər- Tonqanın böyük Azərbaycan dövlətində hökmdar olduğu dövrdə Orta Asiya da iĢquz hakimiyyətinin təsir dairəsində olmuĢdur və vaxtaĢırı Alp Ər-Tonqa oraya da baĢ çəkirmiĢ. Bu, tamamilə mümkündür. «Alp Ər-Tonqa» dastanında Kanq dövlətinin adı «türklərin o zamankı paytaxtı «Kanq Ģəhəri» kimi çəkilir. Eyni zamanda Kanqdiz Ģəhərinin (qalasının) adı da hallanır. Həmçinin Alp Ər-Tonqanın Alp Aruz adlı qardaĢı (yenə «Dədə Qorqud») olduğu da söylənilir. Bütün bunlar eradan əvvəl VII-VI-V əsrlərdə Türküstanla Azərbaycan, daha doğrusu ĠĢquz dövləti ilə Orta Asiya arasında heç bir etnik səddin olmaması haqqında bütöv təsəvvür hasil etməyə imkan yaradır və türklərin (oğuzların) Azərbaycan torpaqlarına yalnız IX-X əsrlərdə gəlmələri barədə mifi dağıdır. Ġndi aydınlaĢdırmaq mümkün olur ki, B. Q. Qafurov nə üçün Əfrasiyab adının qarĢısına «ParĢivan», «Parsiab» sözlərini çıxarır. Beləliklə, biz yenidən əsas mövzumuz olan Kanq dövlətinə, onun paytaxtı Səmərqəndə və ilk adı Əfrasiyaba qayıdırıq. Bütövlükdə Orta Asiyanı, Qazaxstanı irandillilər məskəni, irandillilər ərazisi hesab edən iranpərəst tarixçilər Türküstanın ürəyi timsalında olan Səmərqəndi əsas hədəf götürmüĢlər. Yəni Səmərqəndin irandilliliyi sübuta yetmiĢ kimi göstərilir (onlar bunu heç həll eləməyə də cəhd göstərmirlər. Bunu aksioma kimi götürürlər). Onlar qeyri-obyektivlikləri ilə türk alimləri qarĢısında «Türküstanın Türküstan olması problemini həll etmək vəzifəsini qoymuĢlar». Beləliklə, irandilli orduların görə bilmədiyi iĢləri irandilli tarixçilər öz üzərlərinə götürərək, uzun illər ərzində türk torpaqlarını «qələmlə fəth etmək» yolunu tutmuĢlar. Ġranpərəst tarixçilərin məqsədi nə olmuĢdur? Bu, elmi məqsəd
Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|