AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
___
Mayıl B. Əsgərov
LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ
Bakı, 2015, s
.
128
Dördüncü fazanın dördüncü pilləsi: Aktiv yaddaşda
leksik səviyyədə hazır olan bu söyləmin fonetik, qram-
matik və sintaktik baxımdan bütün boşluqlarını doldurmaq
tələb olunur. Bunun üçün aktiv kommunikantın əsas yad-
daşında nitq söyləminin yaradılması ilə bağlı mövcud olan
intellekt kodları operativ yaddaşa gətirilir. Abstrakt təsəv-
vürlərə ekvivalent olan bu dil vahidləri hesabına həmin
boşluqlar doldurulur və nitqin ilk söyləmi səsləndirilmək
üçün tam hazır olur. Məsələn, “
Kompüter Word sənədi
maus və ya klaviyə ilə yaradılır”.
≈
→
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
Kompüter
Word
sənədi
maus
və ya
klaviyə
ilə
yarad
il
ir
Nitq söyləminin qrammatik cəhətdən məhz bu şəkildə
tərtib olunması mütləq deyil. Nitqin unikallığını nəzərə al-
maqla qeyd etmək lazımdır ki, aktiv kommunikant bu söy-
ləmi qrammatik cəhətdən həmin anda ona məlum olan
istənilən formada, istənilən intonasiya ilə və istənilən yar-
dımçı vasitələr əhatəsində söyləyə bilər.
Məsələn, “
Kompüterdə Word sənədi yaratmaq üçün
mausdan və ya klaviyədən istifadə edilir”.
<
˃
≈
˃
∞
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-1
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
ĠO-2
Kompüter
Word
sənədi
Yarat
maq
üçün
maus
dan
və
ya
klaviyə
dən
istifadə
edilir
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
___
Mayıl B. Əsgərov
LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ
Bakı, 2015, s
.
129
və yaxud “
Kompüterdə Word sənədini mausdan və ya
klaviyədən istifadə etməklə yaratmaq olar” və s.
Burada daha iki faktı qeyd etmək istəyirik.
Birincisi, bizim ayrı-ayrılıqda izah etməyə çalışdığımız
üçüncü və dördüncü fazalar, eləcə də dördüncü fazanın
bölərək izah etməyə çalışdığımız dörd pilləsi mütləq şə-
kildə burada qeyd olunan sıra ardıcıllığı ilə cərəyan edir.
Bu sıranın pozulması və ya pillələrdən hansısa birinin baş
verməməsi mümkün deyil. Bundan başqa danışan şəxsin
beynində yada salınan və transformasiya olunan bütün
məlumatlar axıradək ötürülüncəyə qədər ardıcıl olaraq
dərketmə aktının yalnız 3-cü və 4-cü fazaları gerçəkləşir.
İkincisi, tədqiqat boyu verdiyimiz izahatı bir qədər
asanlaşdırmaq, baş verən proseslərin sırasını, ardıcıllığını
diqqətə çatdırmaq məqsədilə dərketmə və təfəkkür proses-
ləri ilə bağlı verdiyimiz akt, faza, pillə tipindəki bölgülər
tamamilə şərti xarakter daşıyır. Belə ki, bütün dərketmə və
təfəkkür prosesləri vahid bir fəaliyyət kimi cərəyan edir.
İlk baxışdan bir qədər xaotik görünən ayrı-ayrı
fəaliyyətlər
isə insan oğlunun olumundan ölümünə qədər davam edən
ümumi fəaliyyəti daxilində sıralanır, bir-birini əvəz edir
və tamamlayır.
Nitqin yaranması haqqında yuxarıda verdiyimiz şərhlə
bağlı opponentlərimiz tərəfindən belə iradlar tutula bilər
ki,
birincisi, biz şüurlu insanlarıq. Hər hansı bir nitq
söyləmini yaradarkən onların dördüncü fazanın ikinci pil-
ləsində birinci intellekt obrazları kimi məntiqi sıralanma-
sını hiss etməsək belə, dördüncü fazanın üçüncü pilləsində
leksik səviyyədə sıralanmasını mütləq hiss etməli, şüuru-
muzla qavramalıyıq, amma bunu hiss etmirik.
İkincisi, bə-
zən hər hansı bir nitq və ya söyləmi yaratmaq istəmədiyi-