Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2
- ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 128 Dördüncü fazanın dördüncü pilləsi: Aktiv yaddaşda leksik səviyyədə hazır olan bu söyləmin fonetik, qram- matik və sintaktik baxımdan bütün boşluqlarını doldurmaq tələb olunur. Bunun üçün aktiv kommunikantın əsas yad- daşında nitq söyləminin yaradılması ilə bağlı mövcud olan intellekt kodları operativ yaddaşa gətirilir. Abstrakt təsəv- vürlərə ekvivalent olan bu dil vahidləri hesabına həmin boşluqlar doldurulur və nitqin ilk söyləmi səsləndirilmək üçün tam hazır olur. Məsələn, “Kompüter Word sənədi maus və ya klaviyə ilə yaradılır”. ≈ → ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 Kompüter Word sənədi maus və ya klaviyə ilə yarad il ir Nitq söyləminin qrammatik cəhətdən məhz bu şəkildə tərtib olunması mütləq deyil. Nitqin unikallığını nəzərə al- maqla qeyd etmək lazımdır ki, aktiv kommunikant bu söy- ləmi qrammatik cəhətdən həmin anda ona məlum olan istənilən formada, istənilən intonasiya ilə və istənilən yar- dımçı vasitələr əhatəsində söyləyə bilər. Məsələn, “Kompüterdə Word sənədi yaratmaq üçün mausdan və ya klaviyədən istifadə edilir”. < ˃ ≈ ˃ ∞ ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 Kompüter Word sənədi Yarat maq üçün maus dan və ya klaviyə dən istifadə edilir AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 129 və yaxud “Kompüterdə Word sənədini mausdan və ya klaviyədən istifadə etməklə yaratmaq olar” və s. Burada daha iki faktı qeyd etmək istəyirik. Birincisi, bizim ayrı-ayrılıqda izah etməyə çalışdığımız üçüncü və dördüncü fazalar, eləcə də dördüncü fazanın bölərək izah etməyə çalışdığımız dörd pilləsi mütləq şə- kildə burada qeyd olunan sıra ardıcıllığı ilə cərəyan edir. Bu sıranın pozulması və ya pillələrdən hansısa birinin baş verməməsi mümkün deyil. Bundan başqa danışan şəxsin beynində yada salınan və transformasiya olunan bütün məlumatlar axıradək ötürülüncəyə qədər ardıcıl olaraq dərketmə aktının yalnız 3-cü və 4-cü fazaları gerçəkləşir. İkincisi, tədqiqat boyu verdiyimiz izahatı bir qədər asanlaşdırmaq, baş verən proseslərin sırasını, ardıcıllığını diqqətə çatdırmaq məqsədilə dərketmə və təfəkkür proses- ləri ilə bağlı verdiyimiz akt, faza, pillə tipindəki bölgülər tamamilə şərti xarakter daşıyır. Belə ki, bütün dərketmə və təfəkkür prosesləri vahid bir fəaliyyət kimi cərəyan edir. İlk baxışdan bir qədər xaotik görünən ayrı-ayrı fəaliyyətlər isə insan oğlunun olumundan ölümünə qədər davam edən ümumi fəaliyyəti daxilində sıralanır, bir-birini əvəz edir və tamamlayır. Nitqin yaranması haqqında yuxarıda verdiyimiz şərhlə bağlı opponentlərimiz tərəfindən belə iradlar tutula bilər ki, birincisi, biz şüurlu insanlarıq. Hər hansı bir nitq söyləmini yaradarkən onların dördüncü fazanın ikinci pil- ləsində birinci intellekt obrazları kimi məntiqi sıralanma- sını hiss etməsək belə, dördüncü fazanın üçüncü pilləsində leksik səviyyədə sıralanmasını mütləq hiss etməli, şüuru- muzla qavramalıyıq, amma bunu hiss etmirik. İkincisi, bə- zən hər hansı bir nitq və ya söyləmi yaratmaq istəmədiyi- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 130 miz halda, qəflətən bir məşhurun bir kəlamı, bir şeirin bir misrası ağlımıza və dilimizə gəlir, bəzən ciddi bir işlə məşğul olduğumuz halda və ya boş oturduğumuz yerdə qəflətən bir mahnını zümzümə etməyə başlayırıq. Bu kimi hallar burada şərh olunan nitqyaratma qaydalarına və mexanizminə ziddir ki, bu da nitqin yaranması ilə bağlı burada verilən şərhlərin doğruluğunu və ya həqiqətə uy- ğunluğunu şübhə altına almağa əsas verir. Opponentlərimizə minnətdarlıq hissi ilə qeyd etmək istəyirik ki, əvvəla, biz canlı varlıq olduğumuza görə, istisnasız olaraq bütün fəaliyyətlərimiz mövcud ehtiyac- larımız və motivləşmə nəticəsində baş verir. Məlumdur ki, eyni ehtiyacların ödənilməsinə yönələn fəaliyyətlərin çox- saylı və ardıcıl təkrarı bütün canlılarda ilk növbədə şərti reflekslərin yaranmasına səbəb olur. Şüurlu varlıq olan insanlarda isə, hər bir fəaliyyət əvvəlcə düşünülmüş, planlı hərəkətlərin reallaşması ilə başlayır, həmin fəaliy- yətlərin standart vəziyyətlərdə təkrarlanması isə avtomatik şəkildə icra olunan standart analogiyaların formalaşması ilə nəticələnir. Avtomat şəkildə icra olunan analogiya prinsipinə bən- zər fikirlərə dilin əlifba sistemindən bəhs edən akademik A.Axundovda rast gəlirik: “Əlifba fəaliyyətin dəfələrlə təkrarı sayəsində avtomatik icra olunan uzunmüddətli psi- xoloji proseslə - vərdişlə bağlıdır. Əlifba dəyişimi vərdişin itməsi deməkdir. Onu yenidən bərpa etmək (yeni əlifbanı mənimsəmək - M.B.Əsgərov) üçün illər lazımdır” 1 . Nəzərə almaq lazımdır ki, nitqyaratma fəaliyyəti insan üçün təkrarlanan fəaliyyət səddini çoxdan aşmış, artıq in- 1 Axundov A.A. Dil və ədəbiyyat. II c., Bakı, “Gənclik”, 2003, s 244. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|