Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 125 özünü doğruldur. Bu zaman fikir birinci və ikinci intellekt obrazlarının qarışıq kombinasiyası şəklində formalaşır. Səslənmə və ya yazılma anında okkazional nitq ehtiyacına uyğun olaraq tam şəkildə ikinci intellekt obrazlarına trans- formasiya olunaraq nitqə çevrilir. Nitq söyləminin yaranma mexanizmini nümunə əsasın- da şərh etməyə çalışaq. Fərz edək ki, informatika müəllimi şagirdlərə kompüterlə işləməyin müxtəlif yol və üsullarını öyrədir: məsələn, Word sənədi yaratmaq və bu sənədlə işləmək qaydasını izah edir. Təbii ki, müəllim əvvəlcə de- yəcəklərini fikrən yada salır, müəyyən məntiqi sıra ardı- cıllığı ilə düzür və yalnız bundan sonra izahata başlayır. Öz nitqinin və ya məruzəsinin ilk cümləsini deyənə qədər onun beynində aşağıdakı təfəkkür prosesləri gedir: Müəllimin beynindəki milyonlarla intellekt kodları arasından kompüterin iş mexanizmi, Word sənədi yarat- maq, bu sənədlə işləmək qaydaları ilə birbaşa bağlı olan intellekt kodları və kod silsilələri seçilərək aktiv yaddaşa gətirilir, yəni yada salınır və ya xatırlanır (dərketmə aktının 3-cü fazası). Dördüncü fazada baş verən təfəkkür proseslərinin çox mürəkkəb olduğunu və nitqyaratmanın məhz bu fazada baş verdiyini nəzərə alaraq, bu prosesləri daha dəqiq izlə- yə bilmək üçün dördüncü fazanı ardıcıl şəklində cərəyan edən dörd pillə kimi nəzərdən keçirək. Dördüncü fazanın birinci pilləsi: Aktiv yaddaşa gəti- rilmiş intellekt kodları müəllimin söyləyəcəyi mühazirə- nin ümumi planına və məntiqinə uyğun şəkildə sıralanır. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 126 Kompüterdə Word sənədi yaratmaq və bu sənədlə işlə- mək qaydası ilə birbaşa bağlı olan intellekt kod və silsilə- ləri ardıcıl şəkildə düzülür. Bununla müəllimin beynində söyləyəcəyi mühazirə mətninin ümumi sxemi qurulmuş olur. Dördüncü fazanın ikinci pilləsi: Mühazirə mətninin ak- tiv yaddaşda olan ümumi sxeminin əvvəlində, yəni nitq planının başlanğıcında yer alan gerçəklik elementinə aid intellekt kod və silsilələri daha detallı şəkildə açılır. Verilən nümunəyə istinadən belə deyə bilərik ki, kompüterdə Word sənədi yaratmaq və bu sənədlə işləmək qaydası ilə birbaşa bağlı olan intellekt kod və silsilələri birinci intellekt obrazları səviyyəsində tam açılaraq məntiqi şəkildə sıralanır. Bununla müəllimin beynində Word sənədi yaratmaq və bu sənədlə işləmək qaydası haqqında söyləyəcəyi əsas fikir formalaşmış olur. ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 Dördüncü fazanın üçüncü pilləsi: Formalaşmış əsas fikrə ekvivalent olan birinci intellekt obrazları nitq vahidi mahiyyəti daşıyan söyləmlərə parçalanır və ya başqa sözlə desək, birinci intellekt obrazları söyləmlər şəklində xırda qruplarda birləşir. Bəzi hallarda birinci intellekt obrazları arasında məntiqi boşluqlar ola bilər ki, bu boşluqlar gerçəklik elementi ilə vasitəli şəkildə bağlı olan intellekt kodları və kod silsilə- lərindən müvafiq birinci intellekt obrazlarının alınması yolu ilə tamamlanır. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 127 Məsələn, Word sənədi yaratmaq və bu sənədlə işləmək qaydası ilə birbaşa bağlı olan intellekt kod və silsilələrində Word sənədində istifadə olunan əlifbalar və dillər haqqın- da heç bir intellekt obrazı və hətta abstrakt təsəvvür belə olmaya bilər. Belə bir vəziyyət sıralanmış birinci intellekt obrazları arasında məntiqi boşluğun yaranmasına gətirib çıxarır. Dillərə və əlifbalara aid olan bu məlumatlar Word sənədi yaratmaq və bu sənədlə işləmək qaydası ilə birbaşa yox, sadəcə vasitəli şəkildə bağlıdır. Bu səbəbdən Word sənədi ilə işləmək qaydasını izah edən nitqyaratma prosesinin ilkin mərhələsində müvəqqəti olaraq məntiqi boşluqlar müşahidə oluna bilir. Bu boşluq əsas yaddaşdan aktiv yaddaşa gətirilən digər intellekt silsilələri, məsələn, dillər, əlifbalar, hərflər, səslər və s. ilə bağlı olan intellekt kodları hesabına tamamlanır. Söyləmlər şəklində qruplaşdırılan və sıralarındakı bütün məntiqi boşluqları doldurulan birinci intellekt obrazları ikinci intellekt obrazlarına və onlar da öz növbəsində söz- lərə transformasiya olunur. Bu pillənin sonunda müəllimin beynində Word sənədi yaratmaqla bağlı söyləyəcəyi ilk söyləm leksik səviyyədə hazır olur, məsələn, “kompüter, Word, sənəd, yaratmaq, maus, klaviyə”. ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 Kompüter, Word, sənəd Yaratmaq Maus Klaviyə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|