Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- Dil aktiv sistem kimi.
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 150 əsərlər bütövlükdə sinktual dərketmə nəticəsində yaranan nitq hesab edilir və bu tədqiqat çərçivəsində onlara intellektual nitq deyirik. Biz də bu monoqrafiyanı yazarkən bir çox alim və təd- qiqatçıların elm aləminə artıq çoxdan bəlli olan fikir və mülahizələrinə istinad etmişik. Şübhəsiz ki, həmin fikir- lərlə bağlı qurduğumuz nitq total modullaşma yolu ilə yaranan kommunikativ nitqdir. Tərkibində ünsiyyətə xid- mət edən kommunikativ nitq nümunələrinin də olmasına baxmayaraq “Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi” adlan- dırdığımız bu tədqiqat əsəri ümumilikdə elmi yaradıcılıq məhsuludur və həlledici əksəriyyət prinsipinə əsasən intellektual nitqdir. Dil aktiv sistem kimi. İndi də: Dil aktiv sistem mahiyyətini necə qazanır? - sualına cavab verməyə çalışaq. Dilin struktur vahidlərinin semiotikliyi, yəni həm for- maya, həm də məzmuna malik olması onun dərk olunmuş gerçəklik elementlərinin beynimizdəki intellekt obrazları ilə bağlılığındadır. Əgər bir anlığa bu bağlılıq yox olsaydı, o halda dil, nitq mənasız və məzmunsuz söz və ya səs yığınından ibarət olardı. Yəni əgər bizim beynimizdə müs- təvi formasında səthi və ayaqları olan masa kimi əşyaya ekvivalent olan birinci intellekt obrazı olmasaydı, oxudu- ğumuz və ya eşitdiyimiz “masa” sözü bizim üçün heç bir məna ifadə edə bilməzdi. Dil təzahürlərinin aspektlər üzrə bölgüsündə böyük şərtilik olduğunu qeyd edən L.V.Şerba etiraf edir ki, dil sistemi və dil materialı vahid nitq fəaliyyəti təcrübəsinin müxtəlif aspektləridir. Eyni zamanda, anlama prosesindən AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 151 kənarda mövcud olan dil materialı ölüdür, təşkil olunmuş dil materiallarından (yəni, dil sistemindən) kənarda isə onu anlamaq mümkün deyil 1 . L.V.Şerbanın bu fikrini bir qədər də inkişaf etdirərək belə deyə bilərik ki, ümumilikdə dil beyin məhsuludur və öz funksiyasını yalnız dərketmə ilə əlaqəli şəkildə icra edə bilər. Beyindən kənarda aktiv sistem xüsusiyyətinə malik olan dil mövcud deyil, yalnız onun yazılı və ya şifahi nitq şəklində təzahür edən fraqmentləri və ya struktur vahidləri mövcuddur. Nitq yenidən beyinlə, yəni təfəkkür prosesləri ilə birləşincəyə qədər bizim üçün heç bir məna ifadə etmir və ya bizim üçün onun heç bir mənası olmur. Nitqin bu cəhəti ilə biz gündəlik həyatımızda dəfələrlə rastlaşırıq. Bilmədiyimiz dildə olan mətni anlamırıq. Bunun ən azı iki səbəbi var. Birincisi, həmin dildəki yazıda gördü- yümüz və ya eşitdiyimiz nitqin struktur vahidlərini ayrı- ayrı gerçəklik elementləri kimi mənimsəməmişik. İkincisi, dilin hər bir struktur vahidinin hansı gerçəklik elementini əks etdirdiyini bilmirik. İlk dəfə eşitdiyimiz sözü anlamırıq. Öz doğma dilimizdə olan yeni sözləri belə, ilk dəfə eşitdikdə onu başa düşmü- rük. Çünki onun hansı gerçəklik elementi ilə bağlı oldu- ğunu bilmirik. Həmin sözü, yalnız onun bağlı olduğu gerçəklik elementini gördükdən, duyduqdan və ya həmin sözlə bağlı izahatla tanış olduqdan, başqa sözlə desək, həmin sözün bağlı olduğu ilkin gerçəklik elementini dərk etdikdən sonra anlayırıq. Sözün mənasını izah etmək, əslində, həmin sözün bağlı olduğu və ya əks etdirdiyi gerçəklik elementinin obrazını 1 Şerba L.V, göstərilən əsəri, s 26. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 152 yaratmaqdır. Dərketmədən danışarkən qeyd etdiyimiz kimi, dərketmənin birinci fazasında gerçəklik elementi ilə bağlı məlumat müxtəlif formalarda, o cümlədən, nitq formasında da qəbul oluna bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər hansı bir sözün izahı, həmin sözün bağlı olduğu gerçəklik elementi haqqında mətn formasında məlumat almaq və ya verməkdir. Bəzən bizə elə gəlir ki, əcnəbi dilləri öyrənərkən əzbər- lədiyimiz əcnəbi sözləri hafizəmizə həkk etmək üçün yal- nız həmin sözün ana dilimizdəki dil struktur vahidinə (yə- ni, dil vahidinə ekvivalent olan ikinci intellekt obraz- larına) istinad edirik və bu prosesin gerçəklik element- indən və onun birinci və ya əsas intellekt obrazından heç bir asılılığı yoxdur. Belə düşünmək, əlbəttə ki, yanlışdır. Əvvəla, ona görə ki, bir dildə olan bəzi sözlərin digər dildə qarşılığı olmaya bilər. Məsələn, sinxrofazatron sözü Azərbaycan dilinə gəldiyi zaman onun dilimizdə tam qar- şılığı olmamışdır. Belə sözlərin öyrənilməsi doğma dil- dəki sözlərə istinadən baş verə bilməz, çünki nümunədən də göründüyü kimi, bəzi hallarda sözlərlə bağlı belə bir istinad nöqtəsi, ümumiyyətlə, mövcud olmur. İkinci bir tərəfdən, ana dilindəki dil struktur vahidinin (və ona ekvivalent olan ikinci intellekt obrazlarının) özü də məhz gerçəklik elementindən, onun birinci və ya əsas intellekt obrazından yaranır, ona istinadən qavranılır və ya dərk olunur. L.V.Şerba ikinci dilin öyrənilməsinin təmiz və qarışıq öyrənmə kimi iki yolunun olduğunu göstərir. O, qeyd edir ki, qarışıq öyrənmə doğma dilə əsaslanmaqla, onun bazasında digər dilin öyrənilməsidir. Bu zaman doğma dilin təsiri ilə öyrənilən dilin sistemində müəyyən defor- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|