Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- Söyləmin qavranılması.
- ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-1 ĠO-1
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 131 san olmağın atributuna çevrilmişdir. Bu səbəbdən hər han- sı bir nitq söyləmini yaradarkən onunla bağlı bütün fəa- liyyətlər avtomatik şəkildə icra olunan analogiyalarla real- laşır. Nəticədə, biz həmişə danışmış olduğumuz tərzdə da- nışarkən, nəinki dərketmə aktının dördüncü fazasının ikinci pilləsində birinci intellekt obrazlarının məntiqi sıralanmasını və ya üçüncü pilləsində leksik formaların sıralanmasını da hiss edə bilmirik, hətta bəzən nitqin özünü belə, necə söylədiyimizin fərqində olmuruq. Çünki nitqyaratma artıq gündəlik həyatımızın nəfəs almaq, su içmək kimi həyati əhəmiyyət daşıyan elementinə çevril- mişdir. Nəfəs almaq və ya su içmək üçün adi halda “nəfəsi belə almalıyam” və ya “suyu belə içməliyəm” formasında nə isə bir şey düşündüyümüzü adi halda hiss etmirik. Çünki bu fəaliyyətimiz artıq reflektiv səviyyədə avtomat- laşmışdır. Uşaqlıq dövründə ilkin təcrübəsi əldə olunan nitqyaratma prosesi daha sonrakı mərhələdə analogiyalarla reallaşır, yetkinlik yaşında isə, artıq nitq söyləmi yarat- maqla bağlı təfəkkür proseslərinin reallaşmasını, ümumiy- yətlə, hiss etmirik. Amma gəlin xatırlayaq ki, əlimiz bağlı, sarıqlı olanda, əlimizdə həmin an yerə qoya bilmədiyimiz bir əşya olanda və ya sadəcə əlimiz çirkli olanda, suyu necə içməli oldu- ğumuz haqda düşündüyümüzü mütləq hiss edirik. Hətta bəzən ağlımıza gələn ilk fikirdən daşınıb yeni bir üsul fikirləşdiyimiz zamanlar da olur. Məsələn, əvvəlcə əyilib krandan su içmək qərarına gəlirik, amma kranı da aça bilmədikdə, qərar veririk ki, yanımızda olan şəxsdən xahiş edək, su içməyimizə kömək etsin. Belə hallarda su içmək- lə bağlı düşündüyümüzü ona görə hiss edirik ki, bu şəkil- də su içmək, bir proses olaraq hələ avtomatlaşmamışdır. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 132 Eyni vəziyyət bəzən nitqyaratma prosesi ilə bağlı da müşahidə olunur. Məsələn, hər hansı bir sözü, termini, de- yimi və ya xüsusi olaraq nəzərə çatdırmaq istədiyimiz ifa- dəni nitqin və ya söyləmin hansı hissəsində, hansı sözdən əvvəl, hansı sözdən sonra, hansı intonasiya ilə söyləmək məsələsini xüsusi qərar vermək yolu ilə həll edirik. Bu zaman sadəcə dərketmə aktının dördüncü fazasının üçün- cü pilləsində söyləmin leksik səviyyədə sıralanmasını deyil, az qala həmin fazanın ikinci pilləsində birinci intel- lekt obrazlarının məntiqi sıralanmasını necə planlaşdır- dığımızı belə tam aydınlığı ilə hiss edirik. Çünki bir proses kimi bu qaydada nitqyaratmanın analogiyası hələ avtomatlaşmamışdır. İkincisi, hər hansı bir nitq və ya söyləmi yaratmaq is- təmədiyimiz halda, qəflətən bir məşhurun bir kəlamının, bir şeirin bir misrasının ağlımıza və dilimizə gəlməsi və ya gözlənilmədən bir mahnını zümzümə etməyimiz, əslin- də, burada şərh olunan dərketmə və təfəkkür proseslərinə və onların bir hissəsi olaraq nitqyaratma qaydalarına və mexanizminə zidd deyil. Əksinə, bu qaydaların doğrulu- ğunu bir daha təsdiq edir. Bunun səbəbi odur ki, şüurumuz aktiv yaddaşın təmasda olduğu məlumata az və ya çox dərəcədə uyğun gələn intellekt kodlarını ani olaraq aktiv- ləşdirir və əsas yaddaşdan operativ yaddaşa gətirir. Söyləmin qavranılması. İndi də: Nitq söyləmi necə başa düşülür və ya qavra- nılır? – sualına cavab verməyə çalışaq. Nitqin başa düşülüb mənimsənilməsi və dərk olunması - onun yaranma prosesinin məntiqi davamı mahiyyəti daşıyır. Belə ki, aktiv kommunikant üçün nitq söyləminin AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 133 səsləndirildiyi faza dərketmə aktının 4-cü fazasıdır. Passiv kommunikant üçün həmin nitq söyləminin səsləndiyi faza eyni dərketmə silsiləsinin növbəti aktının 1-ci fazasıdır. Çünki passiv kommunikant mətn şəklində verilən bu mə- lumatı eşitmə orqanları vasitəsilə qəbul edir, intellekt obrazına çevirərək mənimsəyir (ikinci aktın 1-ci fazası). İntellekt obrazı şəklində qəbul olunan bu məlumat müvafiq intellekt kodu şəklində baş beyində qeyd edilərək mühafizə olunur (ikinci aktın 2-ci fazası). Aktiv kommunikant və ya müəllim tərəfindən yaradılan bu nitq söyləminin qəbul edilməsi ilə bağlı passiv kommunikantın, yəni şagirdin beynində aşağıdakı təfək- kür prosesləri gedir: Nitqin başa düşülüb mənimsənilməsi onun yaranma prosesinin əks ardıcıllığı ilə cərəyan edir. Aktiv kommunikantın səsləndirdiyi nitq söyləmi passiv kommunikantın eşitmə orqanları vasitəsilə qəbul edilir. Qəbul edilmiş nitq söyləminin emosional, ekspressiv tonu müəyyən edilir. Belə ki, bəzən nitqin emosional, ekspres- siv tonu onun daşıdığı məna yükündə əhəmiyyətli dəyiş- kənliklərə, hətta əks mənanın yaranmasına səbəb olur 1 . Nitqin qəbulu zamanı nitq söyləmini əmələ gətirən bütün dil struktur vahidləri baş beyində mövcud olan ikinci və birinci intellekt obrazları ilə qarşılaşdırılır. Kompüter Word sənədi Yarat maq üçün maus dan və ya klavi yə dən istifa də edilir ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 < ˃ ≈ ˃ ∞ 1 Daha ətraflı bax: Əsgərov M.B. Linqvopsixologiya və ya..., 2011, s. 207-208. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|