Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2
- ĠO-1 ĠO-2 Vilka ĠO-1 ĠO-2 Razyom
- ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 134 Əgər nitq söyləmindəki bütün dil struktur vahidlərinin həm ikinci, həm də birinci intellekt obrazları dinləyən şəxsin beynində mövcuddursa və onlardan hər biri baş beyində əvvəlcədən var olan bir gerçəklik elementinə bağlıdırsa, o halda eşidilən nitq söyləmi dinləyən şəxs tərəfindən tam şəkildə dərk olunaraq mənimsənilir və onun məzmunu əsas yaddaşa qeyd edilir. Əgər nitqi qəbul edən şəxsin beynində nitq söyləmini əmələ gətirən bu və ya digər dil struktur vahidinə ekviva- lent olan ikinci intellekt obrazı olmazsa, həmin dil struktur vahidi bu şəxs tərəfindən tanına bilmir və həmin nitq söyləmi ara boşluqları ilə qəbul edilmiş olur. Məsələn, fərz edək ki, müəllim belə bir söyləm səsləndirir: “Mausun vilkası prosessorun razyomuna sancılır”. Şagirdin beynində bu söyləmi əmələ gətirən iki dil struktur vahidinə (vlika, razyom) uyğun nə birinci, nə də ikinci intellekt obrazı olmaya bilər. Yəni bu iki sözü şagird bu günə qədər eşitməmiş ola bilər. Bu halda həmin nitq söyləmi həmin şagird tərəfindən iki ara boşluğu ilə qəbul edilir, “Mausun ... prosessorun ... sancılır”. Mausun vilkası prosessorun razyomuna sancılır ĠO-1 ?? ĠO-1 ?? ĠO-1 ĠO-2 ?? ĠO-2 ?? ĠO-2 ??? ??? → Şagird təxmin edə bilər ki, burada söhbət mausun han- sısa hissəsinin prosessorun hansısa bir hissəsinə sancılma- sından gedir. Şagird yəqinlik əldə etmək və söyləmdəki bu AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 135 boşluqları doldura, bu söyləmi tam şəkildə anlaya bilmək üçün müəllimdən vilka və razyom sözləri haqqında əlavə izahat istəyə bilər. Belə fərz edək ki, müəllim mausun vikasını və proses- sorun razyomunu əyani şəkildə şagirdə göstərir. Onun bu davranışı nəticəsində şagirdin beynində həm adı, həm də gerçəklik elementi indi, məhz nitqin qəbulu zamanı for- malaşan yeni dörd elementli intellekt kodunun yaran- masına səbəb olur. ĠO-1 ĠO-2 Vilka ĠO-1 ĠO-2 Razyom Müəllim onu da əlavə edir ki, vilka xüsusi formalı çəngəl, razyom isə eyni formalı tıxacdır. Onun verdiyi bu əlavə izahat nəticəsində şagirdin beynində bir az əvvəl yaranmış olan dörd elementli intellekt kodunun struktu- runda əsaslı dəyişkənliklər baş verir. Daha doğrusu həmin dörd elementli intellekt kodları əldə edilən bu yeni məlu- matlar əsasında yenidən təşkil olunur. Belə ki, tıxac və çəngəl adlı gerçəklik elementləri elektrik avadanlıqları kimi şagird tərəfindən daha əvvəl dərk olunub və onun dörd elementli intellekt kodu şagirdin beynində artıq var. İndi öyrənilən bu yeni ad və fərqli görüntü həmin intellekt kodlarının tutumca böyüməsinə səbəb olur. Belə ki, bu məlumat nəticəsində bir tərəfdən çəngəl- vilka və tıxac-razyom sinonim cütləri, bəlkə də dubletləri əmələ gəlir. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 136 ĠO-1 ĠO-2 Vilka Çəngəl ĠO-2 Digər tərəfdən isə onların vizual obrazlarına əlavələr edilir. ĠO-1 ĠO-2 Razyom Tıxac ĠO-2 Amma sxemlərdən də göründüyü kimi bütün bu dəyiş- kənliklərə baxmayaraq istər vilka-çəngəl, istərsə də tıxac- razyom cütlərinin birinci sıra intellekt obrazı tək olur. Beləliklə, söyləm daxilindəki bütün dil struktur vahid- ləri, onların ekvivalent olduğu ikinci və birinci intellekt obrazları ilə qarşılaşdırılır. Bu beyin fəaliyyəti nəticəsində nitq söyləmindəki dil struktur vahidləri, nitq söyləmini qəbul edən şəxsin əsas yaddaşında olan və həmin dil struktur vahidlərinə ekvi- valent olan ikinci intellekt obrazlarından ibarət silsilə for- masına transformasiya olunur. Bu zaman hər bir dil struk- tur vahidinə ekvivalent olan ikinci intellekt obrazı eyni koddakı birinci intellekt obrazı ilə qarşılaşdırılaraq onun da aktivləşməsini təmin edir. Aktivləşmiş birinci intellekt AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 137 obrazları qəbul edilmiş mətnin dil struktur vahidlərinə uyğun şəkildə sıralanır və beləliklə də, nitq və ya söyləm, yəni onlar vasitəsilə ifadə edilən gerçəklik elementləri haqqında verilən informasiya mənimsənilmiş olur. Mausun vilkası prosessorun razyomuna sancılır ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 ĠO-2 → Qeyd edək ki, qəbul edilən məlumatlar bitincəyə qədər, yəni müəllimin məlumat vermə prosesi başa çatıncaya qə- dər passiv kommunikantın beynində ardıcıl olaraq dərket- mə aktının yalnız 1-ci və 2-ci fazaları gerçəkləşir. Müəllimin verdiyi və şagirdlərin qəbul etdiyi məlumat- larla bağlı cərəyan edən dərketmə fazalarının analizindən də gördüyümüz kimi, məlumatın ötürülməsi məqsədi ilə istifadə edilən nitqyaratma və qəbul prosesi dərketmə aktı- nın sadəcə birinci və dördüncü fazalarında total modul- laşma şəklində müşahidə olunur. Nitq söyləminin mənimsənilməsi mexanizmi ilə bağlı çox yığcam şəkildə verilmiş bu şərhdə həmin prosesin ma- hiyyəti tam şəkildə açılmışdır. Bununla belə, təqdim olu- nan nəzəri mövqeyimiz yenidir, eyni zamanda digər nəzəri mövqelərə əsaslanmaqla bu şərhin başqa şəkildə izahına cəhd göstərilmə ehtimalı da vardır. Bu baxımdan nitq vasitəsilə verilən məlumatın məhz necə mənimsənilməsi, beyində nəyin əsasında və hansı formada mühafizə olun- ması məsələsini daha yaxından izləyək. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|