Aminokislotalar ishlab chiqarish va ulardan foydalanish

Aminokislotalar oqsil hosil qiluvchi monomerlar hisoblanadi. Xususan, bitta oqsil bir yoki bir nechta aminokislotalar zanjiridan tashkil topadi, ularning har biri polipeptid deb ataladi. (Bu nom maqola davomida biroz pastroqda keltirilgan.) Oqsillar tarkibida 202020 xil aminokislota uchrashi aniqlangan.

Aminokislota tarkibidagi aminoguruh, karboksil guruh, alfa uglerod va R guruhi keltirilgan rasm.
Grafik material OpenStax Biologyʼdan olindi.
Aminokislotalar umumiy tuzilishga ega boʻlib, alfa (α) uglerod deb nomlanuvchi markaziy uglerod hamda unga bogʻlangan aminoguruh (\text {NH}_2NH2​start text, N, H, end text, start subscript, 2, end subscript), karboksil guruh (\text {COOH}COOHstart text, C, O, O, H, end text) va vodorod atomidan tashkil topgan.
Yuqorida keltirilgan aminokislotaning umumiy tuzilishi biroz soddaroq boʻlishi uchun bitta amino, bitta karboksil guruh keltirilgan va neytral tuzilishga ega, lekin barcha aminokislotalar ham bunday tuzilishga ega emas. pH (\text{7,2}7,2start text, 7, comma, 2, end text \mbox{-} \text{7,4}7,4start text, 7, comma, 4, end text) boʻlgan fiziologik holatda aminoguruh protonlangan va musbat zaryadga ega, karboksil guruh esa deprotonlangan va manfiy zaryadga ega.
Har bir aminokislota tarkibida markaziy atomga birikkan, bir atom yoki atomlar guruhidan tashkil topgan R guruhi boʻlib, u aminokislotaning oʻziga xos xususiyatlarini belgilab beradi. Masalan, R guruh vodorod atomi boʻlsa, unda bu glitsinga toʻgʻri keladi, agar metil (\text {CH}_3CH3​start text, C, H, end text, start subscript, 3, end subscript) guruhi boʻlsa, unda alanin aminokislotasiga toʻgʻri keladi. Organizmda uchraydigan yigirmata aminokislota va ularning R guruhlari quyidagi jadvalda keltirilgan
Keng tarqalgan 20 ta aminokislotaning fiziologik pH (7,2-7,4)da ptotonlangan dominant shakli keltirilgan jadval.
Rasm “Dancojocari”ga tegishli. Rasm Wikimedia Commonsʼdan CC BY-SA 3.0 yoki GFDL litsenziyalari asosida olindi.
Yon zanjirning xususiyatlari aminokislotaning kimyoviy tabiatini belgilaydi (yaʼni kislotali, asosli, qutbli yoki qutbsiz ekanligi nazarda tutiladi). Misol uchun, valin va leysin kabi aminokislotalar qutbsiz va gidrofob, serin va glutamin aminokislotalari esa gidrofil yon zanjirlarga ega va qutblidir. Lizin va arginin kabi aminokislotalar fiziologik pH da musbat zaryadlangan yon zanjirlarga ega va asosiy aminokislotalardan biri sanaladi. (Gistidin baʼzan bu guruhga kiritilsa-da, asosan fiziologik pH da deprotonlanadi). Aspartat va glutamat fiziologik pH da manfiy zaryadlangan va kislotali hisoblanadi.
Bir qancha aminokislotalarning R guruhlari oʻzgacha xususiyatlarga ega va biz oqsil tuzilishiga eʼtibor qaratganimizda bu qanchalik muhim ekani oʻz isbotini topadi.
Prolin tarkibidagi R guruh aminoguruh bilan bogʻlangan boʻlib, halqa shaklini hosil qiladi. Bu aminokislotaning odatiy strukturasini istisno qiladi, chunki u endi NH_33​start subscript, 3, end subscript^++start superscript, plus, end superscript aminoguruhiga ega emas. Agar halqali tuzilishning biroz noqulay ekanligi haqida oʻylayotgan boʻlsangiz, siz haqsiz: prolin aksariyat hollarda aminokislota zanjirlarida burmalar hosil boʻlishiga olib keladi.
Sistein tiol (-SH) guruhini oʻz ichiga oladi va boshqa sistein aminokislotalari bilan kovalent bogʻlarni hosil qiladi. Biz oqsilning tuzilishi va vazifasi nima uchun muhimligini oqsil tuzilishi tartibi maqolasida koʻrib chiqamiz.
Nihoyat, oqsillarda faqat maʼlum sharoitlarda uchraydigan, “kanonik boʻlmagan” bir nechta aminokislotalar ham mavjud. 
[Ajoyib tafsilotlar uchun shu yerni bosing!]
Peptid bogʻlar
Hujayralar tarkibidagi har bir oqsil bir yoki bir nechta polipeptid zanjirdan iborat. Ushbu polipeptid zanjirlarining har biri oʻziga xos tartibda bir-biriga bogʻlangan aminokislotalardan iborat. Polipeptid aminokislotalar harflarida “yozib qoʻyilgan” uzun soʻzga oʻxshaydi^44start superscript, 4, end superscript. Aminokislotalarning kimyoviy xossalari va tartibi polipeptidning va polipeptidni oʻz tarkibiga oluvchi oqsilning tuzilishi va funksiyasini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Aminokislotalar zanjir tarkibida oʻzaro qanday bogʻlanadi?
Polipeptid tarkibidagi aminokislotalar qoʻshni aminokislotalar bilan kovalent bogʻ turiga kiruvchi