ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
155 yuxarıda həmin tədbirdə M.C.Bağırovun nitqindən bəzi fraqmentlər gətirmişdik. Orada çıxış edən digər natiqlər də analoji fikirlər söyləmişdilər. Müşavirənin təklifi ilə Azərbaycan MİK Rəyasət Heyəti özünün 1925-ci ilin 12 dekabr iclasında həll edilmiş bəzi sərhəd məsələlərinə, o cümlədən Alazanyanı vadi məsələsinə yenidən baxılması haqqında Cənubi Qafqaz MİK-i qarşısında vəsatət qaldırdı. Bu vəsatətə Cənubi Qafqaz MİK-in Rəyasət Heyəti 1926-cı ilin martın 15-də baxdı. Rəyasət Heyəti torpaq komissiyasına vəsatətdə irəli sürülmüş məsələlərlə bağlı öz rəyini təqdim etməyi tapşırdı. 71 Məsələnin yenidən gündəliyə çıxarılması ilə əlaqədar 1026-cı ilin aprelində Azərbaycan XTK torpaq mübahisələrinə dair yuxarıda qeyd olunan arayışla bir daha çıxış etdi. Yeri gəlmişkən, arayışda səslənən fikirlər sonrakı illərdə də Azərbaycan tərəfinin mübahisəyə dair rəsmi qənaətlərində əksini tapmışdı. Məsələn, Azərbaycan MİK-nin xüsusi komissiyasının 1927-ci ilin yanvarın 3-də olmuş iclasında analoji rəy səslənmişdi: iclas, Cənubi Qafqaz MİK- nə ezam olunacaq Azərbaycan nümayəndəsinə Şirək məsələsində aşağıdakı gös- tərişi əldə rəhbər tutmağı tövsiyə edirdi: «28 oktyabr 1924-cü il komissiyasının yalnız eskiz çertyojuna əsaslandığı, özü də bu zaman Zaqatala qəzasının kənd cəmiyyətlərinin... torpaq istifadəsini tamamilə aydınlaşdırmadığını nəzərə alaraq, mübahisəli rayonun dəqiq təhqiqinin icrasına təkid etmək və yalnız bu cür təhqiqatdan sonra torpaq sahələrinin bu və ya digər respublikaya mənsubiyyəti məsələsini həll etmək». 72 1926-cı ilin dekabrın 6-da Zaqatala qəza icraiyyə komitəsi Cənubi Qafqaz MİK-nə vəsatətlə müraciət etdi. Vəsatətdə Şirək çölündə bu qəzanın sakinləri ilə gürcü maldarları arasında torpaq istifadəsi zəminində baş verən ixtilafların həlli xahiş olunurdu. Vəsatətə 1927-ci ilin yanvarın 12-də Cənubi Qafqaz MİK-in respublikalar arasında torpaq, meşə və su istifadəsinə dair mübahisələrin həlli üzrə komissiyası baxdı. Komissiya Azərbaycan tərəfinə qısa zaman ərzində Şirəkdə, Alazanyanı vadidə torpaq məsələsinin vəziyyəti haqqında məruzə təqdim etməyi tapşırdı. Məruzədə sözügedən rayonda Zaqatala qəzasının hansı kəndlərinin torpaq istifadəsinə malik olduğu, həmin torpaqların sahəsi və tutduğu ərazi, hansı hakimiyyət orqanları və hansı şərtlərlə icarəya verildiyi, torpaq istifadəçiləri arasında hansı anlaşılmazlıqların yarandığı və s. bu kimi məsələlər barədə məlumat verilməsi təklif olunurdu. 73 Yanvarın 24-də Azərbaycan xalq torpaq komissarı vəzifəsini icra edən İ.Datiyev (o, Bünyadzadə olmadığı zaman onu əvəz edirdi) Zaqatala qəza torpaq şöbəsi müdiri D.Nəsibova yeddi sualdan ibarət sorğu vərəqəsini ünvanladı. 74 Sorğu ilə əlaqədar D.Nəsibov ətraflı cavab məktubu hazırlamışdı. Həmin məktub Zaqatala qəza icriyyə qəza komitəsinin 1924-ci ilin yanvarın 15-də olmuş iclasında təsdiq edildi. İclas, «kəndlilərin Şirək məsələsinin qeyri-düzgün həlli üzündən böyük narazılıq ifadə etdiklərini nəzərə alaraq», Azərbaycan MİK-dən ali 156 hakimiyyət instansiyaları qarşısında məsələni yenidən baxılmaya çıxarmağı bir daha xahiş etdi. 75 1927-ci ilin fevralın 27-də D.Nəsibov sözügedən məktubunu Azərbaycan XTK-na göndərdi. 76 Bu təliqənin dəyərliliyi ondan ibarətdir ki, orada Alazanyanı vadidə indiki Zaqatala və Qax rayonu sakinlərinin malik olduqları torpaqların həcmi, 1924-cü ilin oktyabrından 1927-ci ilin əvvəlinədək, yəni cəmi 2 il ərzində itirilmiş torpaqların hər kənd cəmiyyəti üzrə sahəsi, qəzanın torpaqdan tamamilə məhrum kəndləri, torpaq istifadəsinin xarakteri və s. haqqında dolğun olmasa da, kifayət qədər maraqlı faktlar ehtiva olunur. Nəsibov 1924-cü ildən qəzanın Şirək çölündən tamamilə sıxışdırılıb çıxarılmış 13 kəndinin adlarını sadalayır: Muğanlı, Varxiyan, Padar, Qandax, Yengiyan, Kəpənəkçi, Mosul, Kürdəmir, Kötüklü, Çardaxlı, Tasmalı, Muxax, Sabunçu (bir başqa sənəddə bu siyahıya daha dörd kəndin adı əlavə olunur: Almalı, Kiçik Lahıc, Lələli, Qorağan 77 ). Adı çəkilən kəndlərin əllərindən alınan torpaqların ümumi sahəsi, Nəsibovun məlumatına görə, 8438 desyatin (9218,5 hektar) təşkil edirdi. Qəzanın Alazan çayı hövzəsində yerləşən digər kəndləri isə torpaqların yalnız kiçik hissəsini istifadələrində saxlaya bilmişdilər. Məsələn, əvvəllər Şirək çölündə 1600 des. torpağı olan Əliabad kəndinin 1927-ci ildə cəmi 500 desyatini qalmışdı. Bu kəndin vadidə yerləşən 40 binəsindən 30-u ləğv edilmişdi. Analoji halla başqa kəndlər də üzləşmişdi. Arayışda, həmçinin qeyd olunurdu ki, yuxarıda göstərilən torpaq sahələrindən əlavə, Zaqatala qəza torpaq şöbəsinin Şirək düzündə 7750 des. (8466,8 ha) otlaq fondu da var idi ki, 1924-cü ildən etibarən o da gürcü hakimiyyətinin sərəncamına keçmişdi. Zaqatala Qəza İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyəti 1927-ci ilin fevralın 5-də olan iclasında Cənubi Qafqaz MİK-in torpaq komissiyasına müraciət etdi. 78 Sözügedən qurumun məsələyə yenidən baxmağın zəruriliyinə inandırmaq məqsədi ilə Zaqatala rəsmiləri aşağıdakı dəlilləri təqdim edirdilər: 1) Vadi «bütün sənədli məlumatların təsbit etdiyi kimi (bax: 1905-ci ilin 5 verstlik xəritəsi, bu vadinin 1887-ci ildə Zaqatala qəzası kəndləri arasında bölüşdürülməsi xəritəsi), xatirəgəlməz çağlardan etibarən Zaqatala mahalının ayrılmaz hissəsi olmuşdu». 2) «Zaqatala qəzasının Əliabad, Almalı və tamamilə torpaqsız Muxax rayonlarının əhalisinin taleyi bu vadidən asılıdır» - öncə qeyd etdiyimiz kimi, göstərilən rayonların əkin və örüş sahələri, demək olar ki, müstəsna olaraq Şirək çölündə yerləşirdi. 3) «Gürcü əhalisinin həmin sahələrə ehtiyacı qeyri-mühüm dərəcədədir. Gürcü hökuməti bu vadiyə əsas etibarı ilə onu gəlmə tuşin maldarlara icarəyə vermək məqsədi ilə iddia edirdi». 4) Və ən nəhayət, mübahisəli ərazi «Əliabad dairə icraiyyə komitəsi iqamətgahının 3 verstliyində və Zaqatala qəza mərkəzinin 18 verstliyində yerləşir, halbuki onu Krasnıye Kolodsıdan (indiki Siteli-Skaro Ş.R.) 25 verst, Sığnaq qəza mərkəzindən isə 60 verst ayırır». Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|