Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
59 yönlendirme bildiren biçimidir. nsanlar, amaçlarını gerçekleştirmek için –dır’ın bilgisine ihtiyaç duyabilirler. Ancak Hume’un asla gözden kaçırılmamasını istediği husus, olgu cümlelerinin doğruluk ve yanlışlıklarından bahsetmek mümkünken değer bildirimleri için bu söz konusu değildir. Ahlâkî iyi ve kötü, bir şeyin ahlâkî faile ve tarafsız gözlemciye nasıl geldiği/göründüğü ile ilgilidir. Hume’un yaklaşımı, deontolojik –meli/-malı ile sonuççu –meli/-malı arasındaki farkı ortaya koyar. Hume’un –meli’si, ödev bildirmez, istek bildirir; bu yüzden o, -mak zorundasın ’dan farklı olarak –manı/-mayı istiyorum demektir. Örneğin deontolojik/ödevci anlamda “Yalan söylememelisin.” demek, hangi koşulda olursa olsun, başkalarını mutsuz edecekse bile yalandan uzak durmak zorundasın demektir. çinden iyi bir ses, tek bir olaya mahsus olarak yalan söylemenin hem kendin hem de başkaları için iyi olacağını söylese bile yalan söyleyemezsin. Çünkü insanlar, “Yalan söylememelisin.” yasasına karşı sorumludurlar. Oysa sonuççu anlamda “Yalan söylememelisin.” demek, ahlâkî failin veya tarafsız gözlemcinin ahlâkî duygularının/duyularının yalan söylemek için bir neden sağlamaması/sağlayamaması demektir. Ahlâkî duygularımız bizde yalan söylememe isteği uyandırdığı için yalandan uzak dururuz. Hume, olanla olması gereken arasındaki bu ayrımla sübjektif bir ahlâkı savunur. Değer yargıları şahsîdir (ve iyi, olguların bir özelliği değildir). Ancak Hume, insan doğasında bazı ahlâkî özeliklerin bulunduğuna inanır. nsan doğası, hem iyi hem de kötü bazı özellikleri içinde taşır. “Biz sinemizde insanlık için bir takım iyilik ve dostluk kıvılcımları taşırız; bünyemiz, kurdun ve yılanın unsurlarını barındırdığı gibi beyaz güvencininkini de barındırır.” 152 Hume, yardımseverliğin, dostluğun, şefkatin vs. insan doğasının ahlâkî özellikleri olduğunu söyler. 153 Bu, iyiliğin insanda doğal bir nitelik olarak bulunmasıdır. Bu sayede tarafsız gözlemci ve ahlâkî fail, ortak bir değer yargısına ulaşabilmektedirler. Başka bir ifade ile bir olay üzerinde ortak bir hissiyatı paylaşabilmektedirler. nsan doğasının bu özelliği, bizim duygusal tepkilerimizin, heyecan ve öfkelerimizin ahlâkî karakterini temin eden şeydir. Onlar olmasaydı, isteklerimizin ahlâkîliğinden asla emin olamazdık. Hume’da bu şekliyle olgu-değer sorunu, bir modalite sorunudur. Ancak sorunun ikinci bir yönü daha vardır. “Ahlâkî olgular var mıdır?” sorusu açısından bakıldığında Hume, olumsuz cevap verir. Gökyüzünün bulutlu olması veya odanın sıcak olması gibi olguların doğru veya yanlışlığını duyularımızla algılayabiliriz; ancak babanın oğluna vurması veya Afganistan’da büyük bir depremin olması gibi olguların iyiliğini veya kötülüğünü ahlâkî duyumuzla kavrarız ve ahlâkî duyularımız, bize doğru ve yanlışı değil 1 1 5 5 2 2 Hume, EPM, s. 147. 153 Age. , s. 77. 60 iyi ve kötüyü verir. 2. Moore’un kaygısı, Hume’dan çok daha farklıdır; hatta birçok açıdan Hume’a karşıttır. Moore’un sorunu, olgu bildiren bir cümleden ahlâkî bir yargının çıkarılıp çıkarılamayacağı; başka bir ifade ile değerin olguların bir özelliği olup olmadığı ile ilgilidir. Hume, değerin olguların bir özelliği olup olmadığıyla doğrudan ilgilenmedi; daha doğrusu ahlâkla ilgili temel sorunu burada görmedi. O, daha ziyade ahlâkî dilin mantığı üzerine odaklanmıştı. Moore, insan doğasını bilmenin bize ne yapmamız gerektiğini gösteremeyeceğini söyleyerek öncelikle Hume’un da içinde bulunduğu natüralizm akımını eleştirerek işe başlar. Moore, kendinden önceki ahlâkçıların yaygın bir yanılgıya düştükleri ileri sürer. O, buna “doğalcı yanılgı” adını verir. 154 20. yüzyıl ahlâk felsefesi, G. E. Moore’un natüralizm eleştirisi ile başlar. Natüralizm, iyi ve kötü başta olmak üzere ahlâkî terimleri tanımlamanın mümkün olduğu tezine dayanır. yi, kötü ve hak gibi ahlâkî terimler, doğrudan ahlâkın konusu olmayan veya ilk duyduğumuzda ahlâkla ilgili bir terim olarak algılamadığımız mutluluk, haz, sağlık, Tanrı buyruğu, irade, isteme gibi terimlerle tanımlanabilir. Natüralizme göre ahlâkî cümleler, önermeleri yansıtır ve ahlâkî olmayan cümlelere indirgenebilir. Bu düşünce, en temelde iyilik, kötülük ve hak gibi ahlâkî özelliklerin eşyanın doğal özellikleri olduğu kabulüne dayanır. 155 Moore’un natüralizm eleştirisi, iyiliği eşyanın doğal özelliği görme fikrine idi. Moore, bu yanılgının ahlâkın temel sorusunun yanlış sorulmasından kaynaklandığını ileri sürdü. Ahlâk metafiziğinin temel sorusu, “Ne yapmam gerekir?” değil, “Kendinde iyi nedir?” sorusudur. kinci soru, birincisinden çok daha önemlidir. 156 Moore, bu soruyu cevaplandırmak ve ahlâkî natüralizmi eleştirmek için “aslî değer” (intrinsic value) düşüncesini ortaya koydu. En yüksek ahlâkî iyi, aslî değere sahiptir. Aslî iyi, başka her ş eyden bağımsız olarak kendinde iyidir; aslî kötü de başka her şeyden bağımsız olarak kendinde kötüdür. yiyi her türlü eşya, olgu ve şahıstan izole ettiğimizde o, hâlâ iyi olmaya devam ediyorsa ona ahlâkî iyi veya aslî iyi adı verilir. Kötüyü her türlü eşya, olgu ve ş ahıstan izole ettiğimizde o, hâlâ kötü olmaya devam ediyorsa ona aslî kötü denilir. Moore, buna değerle ilgili “izolasyon testi” adını verir. 157 Moore, natüralist teorilerin izolasyon testinden geçemediklerini ileri sürer. Çünkü natüralistler, iyiyi eşyanın bir özelliği olarak gördükleri için onu (iyiyi), özelliği olduğu 154 G. E. Moore, Principia Ethica, Cambridge University Press, New York, 1903, ss. 13-4, 18-20. Moore’un takipçileri, Hastings Rashdall, Franz Brentano, J. M. E. McTaggart, H. A. Prichard, W. D. Ross, C. D. Broad. 155 Thomas Baldwin, G. E. Moore, Routledge Press, New York, 1990, ss. 81-4. 156 Moore, PE, ss. ix, 37. 157 Moore, PE, s. 187. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|