Anab L m dali

ÖNSÖZ 
Bu  çalışma,  liberalizmle  ahlâk  ilişkisini  anlamaya  yönelik  bir  katkıyı 
amaçlamaktadır. Bu ilişkinin mahiyetine dair iki düşünce mevcuttur. Liberaller; piyasa 
düşüncesi,  bireysellik,  devlet  faaliyetlerinin  sınırlandırılması,  özgürlük  ve  özellikle  de 
son  zamanlarda  ifade  özgürlüğü  gibi  konularda  liberal  düşüncenin  ahlâkî  bir  temele 
dayandığını  iddia  ederler.  Buna  karşın  akademik  çevrelerde  ve  toplumda  liberalizmin 
yardımseverliği  yok  ettiği,  savaşı  meşru  gördüğü,  zenginleri  kolladığı  şeklinde 
suçlamalarla  liberalizmin  ahlâk  dışı  bir  düşünce  olduğu  fikri  yaygındır.  nandığımız 
çoğu şeyin “şehir efsaneleri” olduğunu sık sık tecrübe ederiz. Gerçekten liberalizm, bir 
değer düşüncesinden ve ahlâkî düşünceden yoksun mu?  
John  Locke’dan  günümüze  liberal  gelenek  içindeki  düşünürler,  iddialı  bir 
ş
ekilde  tezlerinin  ahlâkî  olduğunu  ileri  sürdüler.  Bu  çalışma,  gündelik  tartışmalara 
girmeden  liberal  düşüncenin  gerçekten  bu  tür  bir  ahlâkî  temele  sahip  olup  olmadığını 
konu alır ve bunu yaparken liberal ilkeleri ortaya çıkaran zihin durumunu analiz etmeye 
çalışır. Ayrıca liberal ilkelerle ahlâkî yargılar arasındaki ilişki araştırılır.  
Bu  araştırmanın  gerçekten  insanların  liberalizmin  ahlâkî  yönü  ile  ilgili 
düşüncelerini  değiştirip  değiştirmeyeceği  bilinmez;  ancak  her  tartışmanın  ortak  bir 
kavramsal  zemine  ihtiyacı  vardır.  Bu  çalışma,  muhtemel  başarısız  yönlerine  rağmen 
bunu ortaya koymaya çalışmıştır. 
Liberalizm,  ilkeler  için  ahlâkî  bir  temel  belirlerken  ortak  ana  terimlere 
dayanıyor  değildir.  Bu  düşünce,  ortak  ilkelere  rağmen  farklı  temel  terimler  ve  farklı 
gerekçelendirme türleri ile karşımıza çıkar. Bu farklılıkların tespit edilmesi, liberalizm 
ve  ahlâk  ilişkisine  dair  tartışmaların  daha  sağlam  bir  temelde  yapılmasına  katkı 
sağlayacaktır.  Bu  tür  bir  temel  yaklaşımıma  rağmen  bu  çalışmada  bunların  ne  kadar 
yerine getirildiğinden emin değilim. Türkiye’de konuyu bu şekilde ele alan bir çalışma 
olmaması  nedeniyle  bu  tez,  zorlu  bir  çalışmanın  ürünü  olarak  ortaya  çıktı.  Bazı 
insanların  özveri  ve  katkıları  olmasaydı  belki  bu  aşamaya  gelemeyecektim.  Burada 
savunduğum  tezleri  birileriyle  tartışmasaydım,  onların  geçerliliğinden  asla  emin 
olamazdım.  Bunları  çevremde  bulduğum  herkesle,  her  fırsatta  tartıştım.  Bu  yüzden 
mesai  arkadaşlarımın  ve  hocalarımın  hepsinin  bu  çalışmaya  katkısı  vardır.  Doç.  Dr. 
Mevlüt  Uyanık,  Yrd.  Doç.  Dr.  Şaban  Haklı,  Yrd.  Doç.  Dr.  Ferit  Uslu,  Arş.  Gör.  Dr. 
Selim Türcan, Arş. Gör. Dr. Süleyman Gezer, Arş. Gör. Aytekin Özel ve birçok kişiden 
destek  aldım.  Prof.  Dr.  Atilla  Yayla’nın  maddî  ve  manevî  desteğini  hep  yanımda 
hissettim; hem fikirleri hem de kaynak temini ile bana çok büyük katkıları oldu. Ayrıca  
 

---

 
 
vi 
Prof. Dr. Mehmet Bayraktar, Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Doç. Dr.  brahim Özdemir, 
Doç. Dr.  smail Köz, Doç. Dr. Celal Türer değerli katkılarıyla çalışmamın eksikliklerini 
gidermeme  yardımcı  oldular.  Danışmanım  Prof.  Dr.  Murtaza  Korlaelçi;  fikirleriyle, 
anlayışlı  ve  hoşgörülü  tavrıyla,  tezin  ilk  yazımını  okuma  konusundaki  itinasıyla  ve 
benim  ısrarlı  tartışmalarıma  gösterdiği  sabırla  çalışmama  büyük  katkı  sağlamıştır. 
Ayrıca bu çalışmaya katkısı olan herkese teşekkür etmeyi, yerine getirilmesi gereken bir 
görev bilirim. 
 
Hasan Yücel Başdemir 
Çorum–2007 

---

 
 
1
G R Ş 
Liberalizm konusunda az çok bilgisi olan herkesin zihninde bu düşünceye dair bazı 
çağrışımlar  vardır.  Serbest  ticaret,  bireysellik,  özel  mülkiyet,  sınırlı  devlet,  kanun 
hâkimiyeti,  kendiliğinden  düzen,  bireysel  (negatif)  özgürlük  gibi  düşünceler  liberalizmin 
temel  tezlerini  oluşturur.  John  Locke  (1632–1704)’dan  günümüze  kadar  liberal  düşünce 
geleneği  içinde  yer  alan  düşünürler,  ortak  bir  şekilde  bu  tezlere  sahip  çıktılar;  tutarlı  ve 
kapsamlı bir sistem oluşturdular.
1
 Bu temel ilkeler, genelde bir düşünce sistemini, özelde ise 
bir  liberalin  söz  ve  davranışlarını  tasvir  etse  de  ortak  bir  dile,  söze  ve  davranışa  sahip 
olmalarına  rağmen  liberallerin  bu  temel  ilkeler  konusunda  ortak  bir  zihnî  niteliğe  sahip 
olduğunu söylemek mümkün değildir.  
Liberallerin ortak dil ve davranışa rağmen farklı zihnî niteliklere sahip olduklarını 
söylemek,  liberal  düşünceyi  tasvir  eden  kavramların  gerisindeki  bazı  biliş  süreçlerinin 
varlığına ve onların farklılığına işaret eder. Bu durum, onun görünen yönü ile görünmeyen 
yönü  arasındaki ayrımdır.  Liberalizmin  piyasa  sistemini  savunması  onun  görünen  yönüne; 
bu savunmanın arkasında duygusal bir temelin veya bu sistemin doğru olduğu şeklinde bir 
inancın
  olması  ise  görünmeyen  yönüne  işaret  eder.  Liberalizmi  bu  görünürdeki  ve 
görünmeyen  bazı  farklılıklarla  tasnife  tabi  tutmak  mümkündür.  Birincisi  kullanılan  dile, 
siyasî tavra (veya üsluba), siyasî amaca ve hatta zaman ve mekâna göre  yapılan bir tasnif 
olabilir.  “Liberalizm”  ve  “liberteryenizm”  arasındaki  ayrım,  zihin  durumlarındaki  bazı 
farklılıklara  dayanıyor  olmasına  rağmen  temelde  siyasî  duruş  ve  üslupla  ilgilidir. 
Liberteryenler,  liberallerin  özgürlük  ve  devlet  konusundaki  düşüncelerini  tavizkâr 
bulduklardan  kendilerini  onlardan  ayırmak  için  bu  ismi  kullanırlar.  Nitekim  20.  yüzyılda 
ABD’deki  liberallerin  devletçi  söylem  ve  eğilimleri  artmaya  başlayınca  bunu  tasvip 
etmeyen liberaller kendilerini liberteryen olarak adlandırmaya başladılar.
2
 Bununla birlikte 
liberal  ilkeleri  veya  siyasî  amaçları  merkez  alarak  yapılan  tasnifler  de  vardır.  Liberal 
                                                 
1
  
Bu  konu  ile  ilgili  ayrıntılı  bilgi  için  bkz.  Atilla  Yayla,  Liberalizm,  Turhan  Kitabevi,  Ankara,  1992; 
Ludwig  von  Mises,  Liberalism:  The  Classical  Tradition,  The  Foundation  for  Economic  Education, 
New York, 1996.  
2
  
Mustafa  Erdoğan,  “Siyasal  Düşüncede  Liberal  Gelenek”,  Liberal  Toplum  Liberal  Siyaset,  Siyasal 
Kitabevi,  Ankara,  1998,  s.  29;  Yayla,  age,  ss.  xiv,  16.  Liberterlik  olarak  da  dilimizde  kulanılan 
liberteryenizm,  genellikle  liberal  politikalar  adına  yanlış  uygulamaları  eleştiren  liberallerin  kendisini 
tanımlamak  için  kullandığı  bir  nitelemedir.  Bu  yüzden  onun  savunulan  genel  ilkeleri  açısından  bir 
tanımını  yapmak  oldukça  güçtür.  Bazen  kaynakların  en  üst  düzeyde  verimle  kullanılmasını;  bazen 
kamu tercihi fikri için bu düşünce kullanılsa da aslında liberterler; piyasa düşüncesi, kanun hâkimiyeti, 
sınırlı  devlet  gibi  liberal  ilkeleri  bireyselliğe,  bireysel  özgürlüğe  veya  bireyin  güçleri  ve  sahip 
olduklarını  uygun  gördüğü  biçimde  kullanma  hakkına  başvurarak  açıklar.  Bu  yüzden  liberterlik, 
genelde  eşcinsellik,  boşanma,  uyuşturucu,  kürtaj,  ötenazi  vs.  sıra  dışı  ahlâkî  sorunlarla  ilgili  olarak 
yasal  serbesleştirmeyi  savunur.  Liberaller,  daha  uyumlu  ve  muhafazakâr  bir  yaklaşımla,  birey 
özgürlüğü,  piyasa ekonomisi gibi konulara ağırlık verirler. Daha geniş  bilgi için bkz. Will Kymlicka, 
Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş
, çev.: Ebru Kılıç,  stanbul Bilgi Üniversitesi yay.,  stanbul, 2003, ss. 
141-229. 

---