Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

106
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
algı olarak karşıtlık oluşturur, çevresini yansıtır, izleyenle içselleşir, boşluğu şekillendirir, 
kapsayıcıdır. Fiziki çevreyle ilişkinin dışında izleyiciyle de farklı ilişkiler oluşturabilir. Bunlar 
çarpıcılık, şok etkisi yaratma, duygu veya algı olarak içselleştirme, farklı deneyimler kazandırma, 
sorgulama, bakış açısı geliştirme, anımsatma, estetik haz ve benzeridir.
Sabouri vd. (2015) kent heykellerinin, kentsel mekanlarda; kimlik inşası, zihinsel imaj, önem-
li sosyal mesajlar, kültür ve toplumun tarihini iletme, toplumla ilişki kurma, mekanı tanımlama, 
ilgi çekici ve nitelikli mekan oluşumunu destekleyerek kent yaşamına kentlinin katılımını sağla-
ma gibi işlevler üstlendiklerini ifade etmektedir (Aktaran: Erman ve Boran, 2015: 172).  
Kentsel alanın görsel biçimlendiricilerinden biri olan heykelin bulunduğu alanı güçlendirici 
ve odak noktası yapan işlevi önemlidir. Bu konuda en verimli örnekler zengin sanat dokusuna 
sahip gelişmiş şehirlerdir. Aynı zenginlik ve gelişmişlik estetik algı ve düşünce yapısı için de ge-
çerlidir. Mekan ve heykel ilişkisinin yanı sıra izleyenin de nitelikleri karşılıklı ilişkiler ağını tam 
olarak düzenlemektedir. Bu koşullarda aynı ağın üretici konumundaki sanatçısının da özgür 
iradesi ve sanatçı kimliğiyle hareket etmesi kolaylaşmaktadır. Bu durumda, Plehanov (1987:9) 
da ifade ettiği gibi, toplumsal bilincin toplumsal şartlar tarafından belirlendiğini söylemek ha-
talı olmayacaktır.
Bazı anıtlarda kullanılan sembolik dil ve imgelerle toplumun ortak değerleri, ideolojileri vur-
gulanır. Belleklerde canlı tutulması veya geçmişten izlerin canlı kalması sağlanır. Örnek olarak 
Ernst Neizvestny’nin “Pişmanlık/Keder Maskı adlı yapıtı verielbilir. 1996 yılında yapımı ta-
mamlanan bir insan başından ibaret olan taş anıtın sağ gözü parmaklıklı pencere görünümün-
de, sol gözünden ise insan başları şeklinde gözyaşları inmektedir. Veya Hiroşima Kent Müze-
sinde yer alan Abakanowicz’in “Durgunlaştırılmış Varlıklar Mekanı”. Hiroşima’da yaşananların 
belleklerde canlı kalmasını ve benzer olayların yinelenmemesi için dikkat çekmeye katkı sağlar 
(Huntürk:368). Bazıları ise siyasi kodlar içerirler. Rodin’in “Calais Burjuvaları” tarihsel, sosyo-
lojik, antropolojik, siyasi ve belki de bölgesel bir süzgeçten geçirilerek oluşturulmuştur. Heykel, 
İngiltere ve Fransa arasındaki savaştan sonra idam edilecek olan 6 burjuvayı ele alır (Jarras-
se, 1992:13,20). Anıtın bugün İngiltere Parlamento binası önünde bulunması dikkate değerdir.  
Gormley’in, kent yaşamı ve insan ilişkilerine dikkat çeken kendi vücudundan kalıp alarak bronz 
döküm yaptığı heykellerin sergilenmesi sırasında New York polisinin sürekli intihar ihbarları 
aldığı ifade edilmiştir. Bunlar, kent meydanlarında yer alan heykellerin çevresiyle çok çeşitli ve 
çok yönlü ilişkilerinin örneklerinden sadece bazılarıdır. Heykellerin bir bütün olarak çevresiyle 
etkileşimi söz konusudur. Bu yolla istenilen etkinin yaratılabilecek olması hem sanatçıya hem 
de izleyene sonsuz deneyim yaşama özgürlüğü sunmaktadır. Kentsel alan heykele, güçlü bir 
şekilde “etki etme” fırsatı tanımaktadır. Bu, sanatçı açısından ifade olanaklarını arttırmasının 
yanı sıra izleyene; eleştirel düşünme biçimi, algısal farkındalık, estetik duyarlılık, görsel okurya-
zarlık, önyargılarını sorgulama, öğrenme gibi olanaklar tanımaktadır. 

---

107
SANAT & TASARIM DERGİSİ
Mccarthy (2006: 245) ise kentsel alanlarda yer alan sanat yapıtlarının kentsel kimliği oluştur-
ma ve yeniden tanımlama, kentsel alanı belirleme, işaret etmenin yanında alanı çekici ve cazip 
hale getirerek alanın görsel kalitesini arttırdığını belirtir. Bunlara ek olarak yapıtların yerel ve 
kültürel ölçekte toplum olma ruhu yarattığını ve pekiştirdiğini, aktardığı toplumsal bilincin sü-
rekliliğini sağladığını belirtir. 
Sonuç olarak heykelin kentsel mekanda üstlendiği görevler şu şekilde sıralanabilir: a) Estetik, 
işlevsel ve görsel bakımdan kentsel mekan kalitesini artırma, b) Ortak kültürel kimlik oluştur-
ma, toplum ruhunu yaratma, c) Kentsel alanda nirengi noktası olma, mekanı tarifleme, tanım-
lama ve mekansal kimliği oluşturma, d) Toplumsal bilinç oluşturma, olaylara karşı farkındalık 
yaratma (Erman ve Boran, 2015: 173).

---

108
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
KAYNAKÇA
Akay, Ali. (1997), Postmodern Görüntü, Bağlam Yayıncılık: İstanbul.
Atalay, Nevzat. (2005), “Heykelin Sanatsal Bir Olgu Olarak Kentsel Tasarım Unsurları İçindeki Önemi” Kocaeli Üniversite-
si GSF, Günümüz Türk Heykel Sanatının Sorunları adlı Ulusal Heykel Sempozyumu bildiriler kitabı, sayfa: 35-42
Benedict, Ruth. (2000), Kültür Örüntüleri, (Çev. Mustafa Topal), Öteki Yayınevi: Ankara.
Berger, John. (2014), Görünüre Dair Küçük Bir Teoriye Doğru Adımlar, (Çev. Bülent Somay), Metis Yayınları: İstanbul.
Bukdahl, Else Marie  (2014), “Embodied Creation and Perception in Visual Art”  Practicing Pragmatist Aesthetics,  Editör: 
Wojciech Malecki, Rodopi , sayfa: 143-152.
Burke, Peter. (2008), Afişten Heykele Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları, (Çev. Zeynep Yelçe), Kitapyayınevi: 
İstanbul.
Demirarslan D., Algan Ö., Yüce O. (2005), “Kentsel Mekan Tasarımında Fiziksel Çevre Kurucu Öğesi Olarak Heykel: 
Kocaeli Örneği” Kocaeli Üniversitesi GSF, Günümüz Türk Heykel Sanatının Sorunları adlı Ulusal Heykel Sempozyumu 
bildiriler kitabı, sayfa: 87-98.
Demirkalp, Mümtaz. (2008), “Şehirsel Çevre ve Heykel” Atatürk Üniversitesi GSF Dergisi, sayı 13, sayfa:  111-115.
Erman, Onur, BORAN Belgin (2015), “Kentsel Mekanda Heykel Yerleştirmelerinin Değerlendirilmesi: Semiyotik Bir Model 
Önerisi”  Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı: 44(2), sayfa: 170-190
Erzen, Jale Nejdet. (2011), Çoğul Estetik, Metis Yayınları: İstanbul
Gürsoytrak, Hakan. (2003), “Sanat ve Çevre” Hacettepe Üniversitesi GSF 7. Ulusal Sanat Sempozyumu http://www.gur-
soytrak.com/sanat-ve-cevre/, (erişim tarihi: 26.10.2016)
Habermas, Jürgen. (2009), Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, (çev. Mithat Sancar ve Tanıl Bora), İletişim Yayınları, İstan-
bul.
Herrington, Susan (2015), “Fraternally yours: the union architecture of Oskar Stonorov and Walter Reuther” Social History, 
sayı: 40 (3), sayfa: 360-384. 
Hok-bun Ku, YAN-CHI Kwok (2008), “Making habitable space together with female Chinese immigrants to Hong Kong” 
Action Research, sayı: 6(3), sayfa: 279-301.
Huntürk, Özi (2011), Heykel ve Sanat Kuramları, Kitabevi: İstanbul.
Jacoby-garrett, Paula. (2015), “Using to Define Our Parks”  Parks &Recreation, sayı: 50(9), sayfa: 58-63
Jarrasse, Dominique (1992), Rodin, Terrail.
Karaaslan, Suat (2005), “Heykel ve Mekan”Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 14(1), sayfa: 
289-295.
Manchester, Elisabeth (2009), Tate Modern, http://www.tate.org.uk/art/artworks/bourgeois-maman-t12625/text-
summary, (erişim tarihi: Ekim 2015)
McCarthy, John (2006), Regeneration of cultural quarters: public art for place image or place identity?. Journal of Urban 
Design, sayı: 11(2), sayfa: 243-262.
McCrae, Trisha (2010), “Louise Bourgeois. Maman: From the Outside In” art & education, http://www.artandeducation.
net/paper/louise-bourgeois-maman-from-the-outside-in/ (Erişim tarihi: Ekim 2015).
O’Hagan, Sean (2008), The Interview: Richard Serra, The Guardian, http://www.theguardian.com/artanddesign/2008/
oct/05/serra.art (erişim tarihi: Kasım 2015)
Plagens, Peter (2008), “The Lady and the Ramp”, Newsweek, sayı: 151(24), sayfa: 50-51
Plehanov, Georgi Valentinovich (1987), Sanat ve Toplumsal Hayat, (Çev. Cenap Karakaya), Sosyal Yayınları: İstanbul.
Serra, Richard, SERRA Weyergraf C. (1980), Richard Serra, Interviews, Etc., 1970-1980, Hudson River Museum: New 
York.

---