Andijon davlat pedagogika instituti

Bu tizimning mazmuni quyidagilardan iborat: o‘quv faoliyatining muvaffaqiyati maktabda ishlash sur’atining har bir tarbiyalanuvchining imkoniyatlari, ularning qobiliyatlariga moslashtirilishiga bog‘liq: ta’lim faoliyati ustun turadigan o‘qishni an’anaviy tashkil etish tarbiyalanuvchining mustaqil o‘quv faoliyatining markaziy hisoblanishi, o‘qituvchi vazifasining faoliyatni odob bilan tashkil etishdan iboratligi, sinf laboratoriyalarining ustaxonalar bilan almashtirilishi, darslarning bekor qilinishi, o‘qituvchining yangi materialni tushuntirmasligi, tarbiyalanuvchining laboratoriya yoki ustaxonalarda o‘qituvchidan olingan topshiriq asosida mustaqil shug‘ullanishlari va zarur bo‘lgan paytda o‘qituvchidan yordam so‘rashlari.
Mustaqil o‘rganish va yechimlar qabul qilish uchun yetarli sharoitlar yaratilmaydi. Ta’lim texnologiyasi asosida o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar an’anaviy pedagogik amaliyotdan qator xususiyatlariga ko‘ra farq qiladi:

• 
  mashg‘ulotlar tarbiyalanuvchi-talabalarning o‘quv maqsadlarini oydinlashtirishdan boshlanadi;
  
• 
  ta’lim-tarbiya jarayoni oldindan qayd etilgan natijaga mo‘ljallab tashkil etiladi;
  
• 
  har bir tarbiyalanuvchi-talaba o‘z faoliyati xususiyatlariga mos keladigan sur’atda ishlaydi;
  
• 
  jamoa a’zolarining har biri o‘zlari erishgan natijadan tez-tez ogohlantirib turiladi; erishilgan natija ta’limning har bir bosqichida etalonga birlashtirib turiladi;
  
• 
  natija tarbiyalanuvchi-talabalarning asosiy o‘quv maqsadlariga ko‘ra aniqlanadi;
  
• 
  o‘quv materialini to‘liq o‘zlashtirgan tarbiyalanuvchi-talaba keyingi mavzuni o‘rganishga o‘tadi;
  
• 
  etalondan past o‘zlashtirgan tarbiyalanuvchi-talabalar uchun ta’lim o‘xshash sharoitlarda takrorlanadi;
  
• 
  tarbiyalanuvchi-talaba uchun o‘qish-o‘rganish harakatiga teng maqsadlarni amalga oshirishdan boshlanadi;
  
• 
  tarbiyalanuvchi-talaba harakatga teng maqsadlardan oraliq maqsadga – bilimlarga, undan umumiy o‘quv maqsadiga qarab boradi;
  
• 
  harakatga teng maqsaddan umumiy o‘quv maqsadiga qarab borish o‘qish-o‘rganishning sikliyligini ta’minlaydi;
  
• 
  yakuniy (nazorat) baho o‘quv kursi to‘liq o‘rganilgach chiqariladi.
  

An’anaviy dars o‘tish modelida ko‘proq ma’ruza, savol-javob, amaliy mashq kabi metodlardan foydalaniladi. Shu sababli, bu hollarda an’anaviy dars samaradorligi ancha pats bo‘lib, tarbiyalanuvchilar ta’lim jarayonining passiv ishtirokchilariga aylanib qoladilar. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda, unga turli- tuman tarbiyalanuvchilar faolligini oshiradigan metodlar bilan boyitib borilsa, tarbiyalanuvchilar o‘zlashtirish darajasini ko‘tarilishiga olib keladi.
Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, o‘qituvchi tomonidan tarbiyalanuvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag‘batlantirilib turilishi, o‘quv materialini kichik-kichik bo‘laqlarga bo‘lib, ularning mazmunini ochishda bahs, munozara, aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, tadqiqot rolli o‘yinlar metodlarini qo‘llash, rang-barang qiziqtiruvchi misollarning keltirilishi, tarbiyalanuvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash, rang-barang baholash usullaridan foydalanish, ta’lim vositalaridan o‘rinli foydalanish talab etiladi.
Ta’limga an’anaviy yondashuv turi ta’lim tizimida katta xizmat ko‘rsatdi. Uni takomillashuvini davom ettirayapti, biroq mazkur takomillashtirishning imkoniyatlari bu yondashuvni o‘ziga qo‘yilgan prinsiplar bilan chegaralanganligidir.Tez rivojlanib boruvchi fan va texnikaning talablari ta’lim tizimidagi islohotlar, ta’lim mazmuni bilan jamiyatning raqobatbardosh kadrlar tayyorlashga bo‘lgan talabi, shaxsni rivojlantirish va uni bilimga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish o‘rtasida ziddiyatga olib kelmokda.
Shunday qilib, an’anaviy yondashuv yoxud izohli - ko‘rsatmali dars- muayyan, jadval bilan belgilangan vaqtga mo‘ljallangan, o‘qituvchi salohiyatiga qaratilgan, mavzu mazmuniga kirish, uni yoritish, mustahkamlash va jarayonlaridan iborat bo‘lgan ta’limning bir ko‘rinishidir. Bunday ta’limning markazida albatta o‘qituvchi turadi va u quyidagi maqsadni amalga oshirish uchun xizmat qiladi;

• 
  talabaning o‘qishga bo‘lgan havasini oshirish;
  
• 
  reproduktiv ma’nodagi ma’lumotga tayanish;
  
• 
  tarbiyalanuvchi - talabaning tashabbuskorligini qo‘llab-quvvatlash;
  
• 
  ma’lumotlarni uzoq xotirada saqlanishi ta’minlash;
  
• 
  ma’lumotlarni uzatish uchun o‘qishni aniq rejalashtirish;
  
• 
  nazariy ma’lumotlarni amaliyotga qo‘llashni yo‘lga qo‘yish;
  
• 
  faollikni rag‘batlantirish.
  

An’anaviy o‘qitishni asosan ma’ruza, suhbat, tushuntirish, amaliy ishlar kabi metodlardan foydalanganligi sababi tarbiyalanuvchi talabaning ijodkorligi, mustaqil faoliyat ko‘rsatishi chegaralanadi. Shu sabab tarbiyalanuvchilar ta’lim jarayonining passiv ishtirokchilariga aylanib qoldilar. Shunga ko‘ra ilg‘or o‘qituvchilar an’anaviy dars mashg‘ulotlarida talaba-yoshlarni faollashtiruvchi metodlardan foydalanib tarbiyalanuvchilarning o‘qish-bilish faoliyatlarini aktivlashtirish va shu asosda ular o‘zlashtirish darajasini yuksaltirishga harakat qiladilar.

An’anaviy ta’lim samaradorligini oshirish uchun didakt olimlarimizning ta’kidlashlaricha mashg‘ulotlar puxta, maqsadli, tarbiyalanuvchilarni qiziqtiruvchi, ularning tashabbuskorligini orttiruvchi, rag‘batlantiruvchi tarzda tashkil qilinib, o‘quv axborotlarni tanqidiy fikrlash, aqliy hujum, baxs-munozara, ijodiy-tadqiqiy rolli o‘yinlar kabi metodlar yordamida bayon qilinsa, rang-barang tarbiyalovchi, qiziqtiruvchi vaziyatlar yaratilib, ta’limning eng maqbul vositalaridan foydalanilsa u davr talabalariga javob beruvchi ta’lim turi bo‘lishi mumkin.