Andijon davlat pedagogika instituti

Ta’limga texnologik yondashuv va“ta’lim texnologiyasi” tushunchasi ma’nosining uzluksiz o‘zgarishi

Davr	Texnologik yondashuvning namoyon bo‘lishi	“TT” tushunchasi ma’nosi
XVII asr	XVII asrda YAn Amos Komenskiy, shunday ta’lim mexanizmi, ya’ni uni“didaktik mashina” deb nomlab, uning ustida izlanish olib borgan.	“Didaktik mashina”
30-yillar 50-yillarning o’rtasi	30-yilning o‘rtasida AQSHning Indiana universitetida talabalarga eshitish va ko‘rish (audiovizual) ta’limi bo‘yicha ma’ruzalar o‘qilgan, 1946y. shu erning o‘zida eshitish va ko‘rish ta’limi bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash kursi: ishlab chiqarishni rejalashtirish, eshitish va ko‘rish vositalarni ishlatish va ular sifatini baholash, shu vositalarni qo‘llab o‘quv jarayonini boshqarish dasturlari kiritildi. 1954y. - professor B.F. Skiner tomonidan ishlar taqsimoti(mavzu-qadam-xodimlar) bo‘yicha o‘rgatishning muntazamli texnologiyasini o‘zida namoyon etuvchi, dasturlashgan ta’lim modeli(DT) asoslandi. Qaytar aloqani nazarda tutuvchi: har bir bajarilgan ishning to‘g‘riligini tezkor baholash va agar keyingi qadamga xatolik bo‘lsa qaytarish deb ta’kidlagan.	“Ta’limda texnologiyalar” - “... ma’lumotga ega bo‘lish sohasida zamonamizning bo‘lagi bo‘lgan kashfiyotlar, sanoat mahsulotlari va jarayonlarini qo‘llash” (M. Klark). pedagogik maqsadlarda axborotni taqdim etishda eshitish va ko‘rish(audiovizual) vositalarini qo‘llash
50-60- yillar o‘rtasi	1958y. – N.Krauder bir qator berilgan javoblarni to‘g‘riligiga bog‘liq ravishda qaytar aloqaga muvofiq javoblarni ko‘p tanlash DTning kengaytirilgan chizmasini taqlif etdi.	“O‘rgatuvchi texnologiya” (D.Finn,1959)– pedagogik maqsadda maxsus yaratilgan eshitish vositalaridan foydalanish va ulardan foydalanish uslubiyoti
70-80-yillar	Ta’lim texnologiyasini ilmiy asosi axborot, telealoqa nazariyasi, pedagogik kvalimetriyasi, tizimli tahlil, bilish jarayonini boshqarish nazariyasi, ta’lim jarayonini qulaylashtirish, pedagogik mehnatni ilmiy tashkillashtirish va boshqalar. Eshitish vositalarining yangi turlari: videomagnitofon, aylanmali kadroproektor, elektron va bloknotli yozuv taxtasi va boshqalar chiqara boshlandi. Ta’lim texnologiyasi muammolari bo‘yicha Xalqaro anjumanlarda ta’lim texnologiyasiga umumiy mohiyat taqlif etildi. TT qo‘llanish sohasi- (1) o‘qitishning texnik vositalari, (2) ma’lumot olish muammolariga tizimli yondashishi. “Birinchi soha o‘qitish vositalarida texnika yutuqlarini amalga oshirish bilan, ikkinchi soha esa, pedagogik nazariyani rivojlanishi bilan, ularni tashkillashtirishning umumiy nazariyasi birlashtirilishi lozim bo‘lgan ilovaga bog‘liq, ya’ni ta’lim muammolariga tizimli yondashishdir”. P.D. Mitchel(1970 y.) TT bo‘yicha 102 manbalarni tahlil etishi natijasida TT ma’nosi va pedagog-texnologlar vazifasi asosini shakllantiradi: “Kutilayotgan pedagogik natijalarni olish uchun inson, moddiy va moliyaviy manbalarni maqbul taqsimlash”. “TT muammolarining nazariy tadqiqotla-rini ishlab chiquvchi oqim, mohir texnologlarning yangi avlodi paydo bo‘ldi” (M. Eraut). “Faqat sodda odamlargina, texnologiyani-faqat moslamalar va o‘quv materiallar majmui deb hisoblaydilar”. Bu bundan ko‘prog‘ini angalatadi. Bu tashkillashtirish yo‘li, bu materiallar, insonlar, tashkilot, modellar va tizim turidagi“inson-mashina” to‘g‘risidagi tasavvur. Bu muammoning iqtisodiy imkoniyatlarini tekshirish. Bundan tashqari, texnologiya fan, san’at va inson qadri o‘zaro harakatiga muhim aloqaga ega. “Ta’lim vositasining sinonimi hisoblanmasdan, u fanlararo xilma-xil tasodiflar yig‘indisi, ta’limning barcha jihatlari bilan bog‘liq bo‘lgan, qisqa ta’limiy lavhadan to uning barcha harakatlaridagi milliy tizimlari hisoblanadi” – D. Finn, London, 1978. 80-yillarda TT to‘g‘risida Rossiya olimlarining birinchi nashrlari paydo bo‘ldi: “... xorijiy tajribalar hozir bizda yaxshi ma’lum bo‘lmay turibdi. Lekin TT eshigimizni taqillatayapti” (Klarin, 1989)	“Ta’limiy texnologiya” TT- “ta’lim texnik vositalari yoki kompyuter sohasidagi” izlanishlar emas; bu ta’lim jarayonining samaradorligini oshiruvchi omillarni tahlil qilish yo‘li bilan, tuzilmaga keltirish hamda yo‘l va materiallarni qo‘llash yo‘li bilan, shuningdek qo‘llanilayotgan usullarni baholash orqali ta’lim jarayonini eng maqbullashtirish tamoyillarini aniqlash va yo‘llarini ishlab chiqish maqsadidagi izlanishdir”. (Mejdunarodnыy ejegodnik po texnologii obrazovaniya i obucheniya– London– Nyu- York, 1978 g. “TTning dastlabki mohiyati pedagogik maqsadlarda muloqot qilishning eshitish va ko‘rish vositalari, ko‘rsatuv, kompyuter va boshqa turdagi “yumshoq” va“qattiq” vositalardan foydalanishni anglatgan. YAngi va kengroq ma’noda esa, ta’lim olish shakllarini maqbullashtirishni o‘z vazifalari deb qo‘yuuvchi, butun ta’lim berish jarayonini hamda bilimlarni texnikaviy va insoniy manbalarni hisobga olgan holda o‘zlashtirsh va ularning o‘zaro harakatini yaratish, qo‘llash va aniqlashning tizimli usulidir”. (YUNESKO, 1986 y.) “Pedagogik texnologiya”– atamasi pedagogika fanida vujudga keldi
90-yillar	TT muammolarini: V.P.Bespalko, V.Guzeev, V. Klarin, V Monaxov, G. Selevko, S. Saidahmedov, J. Yo‘ldoshev, S. Usmonov, M. Ochilov va boshqalar ishlab chiqdilar
XXI asrning1-o‘n yillari	“Pedagogikaning predmeti inson tabiati(bog‘liq bo‘lgan) va o‘quv-tarbiyaviy harakatlarining samarasi o‘rtasidagi qonuniyatli munosabatlar hisoblanadi”. Bir qancha uslubiyotlardan“tanlash huquqi” o‘rniga, ilmiy, tabiatga oid pedagogika berilgan yoki inson to‘g‘risidagi aniq bilimlari asosida mavjud sharoitlar uchun harakatlanishning maqbul yo‘llarini ongli loyihalashni taqlif etadi. Ma’lumki, muammoning bunday berilishida pedagogika “tajribani umumlashtirish” va“omma ijodkorligi” botqog‘idan ilmiy izlanish maydoniga va yuqori asosli psixologiya– pedagogika muhandisligiga o‘zgaradi. Ushbu matn parchasida TT- berilgan sharoitda pedagogik vazifalarga maqbul erishish yo‘llaridir. Berilgan sharoitda maqbullik– texnologiyani hammabop tizimli belgisi. “Pedagogika uchun texnologiya ma’nosiga alohida, hech nimagao‘xshamaydiganlar, shuningdek unga texnik takrorlanish ma’nosini o‘ylab topishga hech qanday sabab yo‘q. Mohiyati bo‘yicha mavjudlik va ishlab chiqarishlik, ijtimoiylik, insonshunoslik va texnologiya vazifalarini berilishidek qabul qilish kerak” (A.M. Kushnir, 2004 y.).

Darsni tashkil etish ilmiy asoslarini ishlab chiqishga A.Disterveg ham katta hissa qo‘shdi. U o‘qituvchi va tarbiyalanuvchining faoliyatiga taalluqli o‘qitish tamoyillari va qoidalari tizimini ishlab chiqdi, tarbiyalanuvchilarning yoshi imkoniyatlarini hisobga olishni zarurligini asoslab berdi. Ta’limning sinf-dars tizimi alohida o‘quv fanlarini o‘qitish metodikasi va didaktikasiga oid asarlarida uning afzallik va kamchiliklarini ko‘rsatib berdi.