Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

h 
- ish holatida val va podshipnik yuzalarining eng ko`p yaqinlashgan 
joyidagi moy qatlamining qalinligi, m; 
S — 
tinch holatda yal va podshipnik orasidagi tirqish, m; 
d
n
— 
birikmaning nominal diametri, m; 
I
n
- podshipnik uzunligi, m; 
ω — burchak tezlik, rad/s; 
m — ish haroratida moylovchi moyning mutloq qovushoqligi, Pa4s; 
r
 — 
o`rtacha solishtirma bosim, Pa. U podshipnik tsapfasiga ta'sir qilayotgan yuk 
R orqali aniqlanadi. 
p = R/(d
n
-L)
 
l
d
l
p
d
h
n
n








2
52
.
0

---

186 
Ma'lumki, muayyan harakatda 
hq0,25S 
bo`lsa, unda ishqalanish koeffitsienti eng 
kichik va bunda issiqlik rejimi eng yaxshi bo`ladi. 
h 
ning qiymatini yuqoridagi ifodaga qo`ysak, muqobil tirqish qiymatini topamiz
Qo`zg`aluvchan qo`nimlarni hisoblashda va tanlashda albatta ishlash jarayonida val va 
teshik yuzalari yeyiladi, natijada tirqish kattalashadi. Qo`zg`aluvchan birikmalarda 
vaqt bo`yicha tirqishning o`zgarishi6.7-rasmda ko`rsatilgan egri chiziq bilan 
tavsiflanadi. Boshlang`ich vaqt i — (ishlab moslanish oralig`ida) davomida tirqish 
g`adir—budirliklarning ezilishi natijasida tez oshib boradi, t
2
oraliqda birikmaning 
me'yordagi ish vaqti. Bu vaqt oralig`ida tirqishning o`zgarishi sekin bo`lib, u ishlash 
vaqtiga to`g`ri proportsional bo`ladi. Oxirgi t
3
oralag`ida tirqish keskin oshib ketishi 
bilan tavsiflanadi. Bunda birikmaning me'yorli ishlashi buziladi va undan keyin 
foydalanish falokatga olib kelishi mumkin. Shuning uchun, birikmada me'yorli 
foydalanish davrining oxiriga mos kelgan tirqish yo`l qo`yilgan chekka tirqish (S ) deb 
ataladi. Tirqishning bir tekisda oshib borishi va yo`l qo`yilgan chekka tirqishning 
o`zgarmasligi ta'minlanganda birikmaning uzoq muddat ishlashiga boshlang`ich tirqish 
qiymatini kamaytirish orqali erishish mumkin. Shuning uchun boshlang`ich tirqish 
qiymatini val va teshik notekisligi balandliklari qiymatiga kamaytirsak, bu birikma 
texnik resursining oshishini ta'minlaydi. 
hs
l
d
l
p
d
S
n
n
m
2
52
.
0
2
2











---

187 
6.7-
rasm
Tirqishning vaqt boyiicha о'sish jarayoni.
Ishqalanib moslashish jarayonida g`adir-budiriik balandliklari boshlang`ich 
qiymatiga nisbatan 70% kamayadi, uni quyidagicha ifodalash mumkin: 
S
R
=l,4(R
zD
+R
zd
)
 
buyerda, R
zD 
, R
zd
- teshik va val sirtlarining g`adir-budirligi. 
Undan tashqari ish holatida harorat oshadi, tutashuvchi detallarning chiziqli 
kengayisb koeffitsienti har xil bo`lganligi uchun u boshlang`ich tirqish qiymatiga ta'sir 
qiladi. Harorat ta'sirida tirqishning o`zgarish qiymati: 
n
D
d
m
t
d
C
t
S




)
)(
20
(
0


bu yerda t
m
- birikmaning ish harorati; 
D
d



- val va tirqish materiallarining chiziqli kengayish koeffitsienti. U holda hisobli 
tirqish qiymati: 
Yig`ish jarayonidagi ko`p birikmalar hisobli tirqish qiymatiga ega bo`lishi uchun, 
standart tirqish qiymati 
S
ao
,
n
hisobli tirqish qiymatiga 
S
x 
yaqin bo`lishi lozim. 
O`tqazish tanlashda, birinchi navbatda afzal qo`nimlarni tanlash va bundaval 
sirpanish podshipnigi uchun tirqish qiymati nolga teng bo`lgan o`tqazish tavsiya qilish 
mumkin emasligini hisobga olsak, u holda quyidagi shart bajarilishi lozim. 
x
m
m
c
S
yp
S


Tanlangan o`tqazishning eng nomaqbul sharoitda eng yupqa moy qatlamini 
ta'minlashini hisobga olgan holda tekshirish lozim. Bunda: 




i
zd
zD
m
х
S
R
R
S
S





4
.
1

---

188 
i
zD
ct
maх
S
Rzd
R
S
s
h
h





)
(
4
.
1
min
Quriq moysiz ishqalanish bo`lmasligi uchun eng yupqa moy qatlami h
maх
val va 
teshik sirtlari notekislikilari yig`indisidan katta bo`lishi lozim, Ya’ni: 
h
min
>R
zd 
+Rzd 
Agar yuqoridagi ikki shart bajarilsa, tanlangan o`tqazish to`g`ri hisoblangan bo`ladi. 
Agar ikkinchi shart bajarilmasa, boshqa o`tkazish tanlash lozim va yana tekshirishni 
takrorlash zarur. 
Birikmaning texnik resursiga ta'sir qilmaydigan muhim bo`lmagan va keyinchalik 
foydalanish jarayonida muqobil tirqish qiymatini aniqlash uchun tirqishli o`tqazishlar 
o`xshatish usuli bilan tanlanadi. 
Eng kichik tirqish qiymati nol bo`lgan o`tkazishlar-HG`h, 
4...12kvalitetlardan 
belgilangan. Ular yig`ish, ajratish jarayonining soddaligi, markazlashtirishning yuqori 
aniqlikda bajarilishi va o`q bo`yicha asta siljishni ta'minlashi bilan ajralib turadi va 
qayta ajratish va yig`ishga imkon beradi. 
Ular imtiyozli ravishda qo`zg`almas birikmalarning tez-tez bo`laklanadigan yoki 
sozlanadigan rostlovchi mexanizmlarida qo`llaniladi, bunda birikma qo`shimcha 
mahkamlashlar bilan kuchaytiriladi. 
H/h 
o`tqazishining qo`zg`aluvchi birikmalahda mexanizmlaming ishi vaqtida o`q 
bo`ylab va ko`ndalang yo`nalishda sekin siljishlar va hatto katta bo`lmagan 
yuklanishda kichik chastotali aylanma harakatga yo`l qo`yiladi. Ulami oraliq 
o`tqazishlar o`rnida ham qo`llash mumkin. 
H7/h6 
o`tqazishlar almashtirib turiladigan 
tishli g`ildiraklar, friktsion va dumalash podshipnigi tashqi xalqasi qo`yiladigan 
korpus va stakan teshiklarida ishlatiladi. 
H8/h8, H8/h9, H9/H8, H9/h9 
o`tqazishlar 
markazlashtirishga yuqori talab qo`yilmagan va yig`ish, ajratish jarayonini 
engillashtirish uchun, masalan, vallarga shkivlarni, muftalami, tishli g`ildiraklami 
o`rnatishda foydalanilib, uncha katta bo`lmagan yuklarda ishlashga mo`ljallangan. 

---

189