Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı
137
şərait yaratmışdır [1.13].
X
ΙΙΙ
−
X
Ι
V əsrlərdə Avropada tətbiq olunan kimya Ərəbistandan
gəlmişdir. Tarixi qaynaqlardan məlum olur ki, kimya orta əsrlərdə
Avropada hərtərəfli biliklərin tətbiqini tələb edən bir elm kimi
öyrənilməyə başlanır. Burada İsgəndəriyyə məktəbinə mənsub olan,
Avropa monastırlarında saxlanılan əlyazmalar böyük rol oynamağa
başlayır. İlk zamanlarda ərəblərdən Avropaya daxil olan kimyagərlık bir
müddət əyləncə məqsədləri üçün istifadə olunur. Sonralar bu sahələrdə
onların öz təcrübələri yarandıqdan sonra, kimya elm səviyyəsində
öyrənilməyə başlanır [1.70, 1.71].
Orta əsrlərdə döyüş texnikası da müəyyən dəyişikliklərə məruz qalır.
Ümumiyyətlə, döyüş texnikası hər bir tarixi dövrün istehsal
texnologiyasını qiymətləndirmək üçün meyyar kimi qəbul edilir.
Müharibə texnikasının inkişafı həmişə döyüş zamanı üstünlüyə imkan
verən texniki vasitələrin əldə edilməsinə yönəlir. Orta əsrlərdə bu
sahədə inkişaf əsasən məlum olan döyüş maşınları və silahların
təkmilləşdirilməsindən ibarət idi.
Zirehli paltarların hazırlanmasına, ox, nizə və qılıncların kütləvi
istehsalından fərqli
olaraq başqa tələblər qoyulurdu. Silahın
keyfiyyətinin artırılması, onun düzəldilməsi üçün lazım olan maliyyənın
artırılmasını tələb edirdi. Digər tərəfdən keyfiyyətli döyüş texnikası ilə
təchiz olunmuş ordu daha geniş taktiki imkanlara malik olurdu. Döyüş
texnikasının hazırlanmasında tətbiq olunan istehsal proseslərində
innovasiya silahın tətbiqi zamanı əldə edilən təcrübələr əsasında baş
verirdi. Çox zaman konstruktiv təkmilləşmə ilə bərabər, yeni
materialların tətbiqi də, onların keyfiyyətcə dəyişməsinə kömək edirdi
[1.71].
Zirehli
paltarlar
bir-birinə
keçirilmiş
metallik
üzüklərdən
düzəldilirdi. Bu zirehdən baş və boyun nahiyəsini və ayaqların yuxarı
hissəsini qorumaq üçün istifadə edilirdi. Orta əsrlərdə döyüş və ov üçün
döşə qoyulan yaylar – Arbaletlər geniş yayılmışdılar (şəkil 1.88). Bu
silahın işləmə prinsipi antik dövrdə, Vitruvinin işlərində təsvir olunmuş
Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı
138
katapultlarınkı ilə eyni idi. Bizim eranın əvvəlində bu silahdan çevik ox
atan kamanların inkişafı nəticəsində az istifadə olunmuşdur. Arbalet
Cində, Bizansda və Ərəblərin hökmranlığı dövründə də döyüş silahı
kimi geniş tətbiq olunmuşdur. Müxtəlif dövrlərdə düzəldilən arbaletlər
öz konstruksiyaları ilə bir-birindən fərqlənsə də, onlar oxşar işləmə
prinsipinə malik olmuşlar.
Arbalet əsasən uzunsov gövdədən ibarətdir. Bu gövdənin üzərindəki
yuvaya atılacaq ox qoyulur. Gövdənin sonunda silahı sinəyə sıxmaq
üçün qol bərkidilir. Bu qol dəmirdən, ağacdan, ya da buynuzdan
düzəldilirdi. Atıcı mexanizm dəstəkdən, gərilən ipi tutmaq üçün
şaybadan ( o əslində “qoz” adlanır) ibarətdir. Arbaletin uc hissəsində
bərkidilimiş yaylar ox atmaq üçün lazım olan qüvvəni yaratmağa xidmət
edir. Bu yaylar iplər vasitəsilə gərildikdən sonra silah hazır vəziyyətə
gətirilir. Yayların gərilməsi silahın tipindən asılı olaraq ya əllə, ya da
mexaniki olaraq aparılırdı. Əl ilə silahı yükləmək üçün onun bir ucu
ayaqla tutularaq, iplər çəngəlin köməyi ilə əl ilə dartılırdı. Gövdənin uc
hissəsində yerləşmiş çarx qolu isə ipləri mexaniki olaraq gərməyə imkan
verirdi (şəkil 1.89). Döyüşçü atıcı dəstəyə basdıqda gərilmiş ip azad olur
və ox böyük sürətlə qabağa atılır.
X əsrdə Arbaletlər Avropada yenidən maraqla istifadə olunmağa
başlanır. X
ΙΙ
əsrdə Arbalet İngiltərə və Fransada döyüş silahı kimi,
orduda tətbiq olunurdu. Arbaletin ox atan kamanlardan fərqi ondan
ibarət idi ki, bu silahla dəqiq nişan almaq mümkün idi. Bundan əlavə bu
Şəkil 1.88. Orta əsrdə istiafdə olunan arbaletlər.
Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı
139
silahın istifadə olunması çox asan və sadə idi. Arbaletin atdığı oxun
dəymə zərbəsi adi kamana nisbətən çox yüksək idi.
Tarixi qaynaqlara görə, bu silahla 150 m-dən dəbliqəni deşmək, 200
m məsafədən isə atlını vurub salmaq olurdu. Oxun uçma məsfəsi isə 300
m-ə çatırtdı [1.72].
Antik dövrdən məlum olan böyük
ölçülü katapultlar (Trebuşetlər) da orta
əsrlərdə döyüş texnikasının əsasını təşkil
edirdi (şəkil 1.90). Trebuşet atıcı maşın
olub daş, mərmi, alovlanan hissə və bəzi
hallarda heyvan leşini düşmən tərəfə
atmaq üçün istifadə olunurdu. Tarixi
mənbələrə görə, trebuşet odlu mərmiləri
400-m məsafəyə qədər atmaq gücünə
malik olmuşdur. Trebuşet, deyilənlərə görə
Çində
ixtira
olunub.
Avropaya
isə
ərəblərin
tikinti
işləri
üçün
təkmilləşdirdikləri
formada
gəlib
çatmişdır.
Barıtın
kəşfindən
sonra
trebuşetlər getdikcə istifadədən çıxmağa
başlamışdır [1.71, 1.74].
Trebuşet tam ağacdan hazırlanaraq nəql
ediləbilmə
qabiliyyətinə
malik
idi.
Trebuşetin iş prinsipi qravitasiyaya əsaslanırdı. İki böyük dayaq
arasında yerləşdirilmiş, ox ətrafında dönə bilən tirin bir ucuna ağır yük
asılır. Digər ucu isə iplə aşağıya dartılaraq bərkidilirdi. Beləliklə, tir
gərilmiş şəkilə gətirilirdi. Trebuşetin sərbəst ucuna torba bağlanır və
onun içərisinə atılacaq mərmi yerləşdirilirdi. Tir xüsusi dəstəyin köməyi
ilə sərbəst buraxıldıqda o, yuxarıya doğru hərəkət edərək sürətlənir və
torbada olan mərmi atılırdı. Tirin uzun və qısa qolunun arasındakı nisbət
1/4-ə kimi olurdu. Ağır daşları 200-250 m məsafəyə atmaq o dövr üçün
döyüş texnikasında böyük irəliləyiş idi. Bəzi hallarda trebuşetlər çarxlar
Şəkil 1.89. Arbaletin
yüklənməsi.
Dostları ilə paylaş: |