Anushtegin-Xorazmshohlar davlati boshqaruvi Reja: kirish I – bob xorazmshohlar davlatining tarixi

7. G‘oziylar – islom dini uchun kurashuvlar.


Xulosa.
Xorazmshohlar davlati o‘zining paydo bo‘lgan davridan boshlab to inqiroziga qadar doimiy qo‘shinlariga ega bo‘lgan. Manbalarning ma’lumot berishicha, Xorazmshohlar o‘z davlatida majburiy umumxalq harbiy ta’lim tizimini joriy qilganlar. Davlatdagi qo‘shinlar soni hukmdorlar harbiy yurishlarining ko‘lamiga qarab o‘zgarib turgan. Manbalardan ma’lum bo‘lishicha, 1218 yilda Muhammad xorazmshoh yalpi qo‘shinlar ko‘rigi o‘tkazib, unda «150 mingga yaqin otliq, 100 ming piyoda askar qatnashdi».
Xorazmshohlar davlatining eng oliy harbiy boshqaruv idorasi devon-al arz (yoki devon-al jaysh) deb nomlangan bo‘lib, uning boshlig‘i sohib devon-al arz (ёки sohibi devon-al jaysh, yoki ariz-al jaysh) hisoblanar edi. Devon-al arz harbiylarga tegishli bo‘lgan yer-suvlar, ularga beriladigan maosh va har xil to‘lovlar, shuningdek, askarlarni ro‘yxatga olish, ular va ular qo‘lidagi qurol-aslahalarni tekshirib kurish ishlari bilan shug‘ullanardi. Bu devon hamma harbiylarga belgilangan maoshlarini (mavajib, arzak) hamisha ma’lum vaqtda berib turar va harbiy boshliqlarning maoshini o‘z qo‘l ostidagilarga to‘g‘ri taqsimlanishini nazorat qilar edi.
Xorazmshohlar qo‘shinlarining qo‘mondoniga qo’id yoki muqaddam degan unvon tavsiya etilardi. Xorazmshohlar yangi zabt etilgan o‘lka yoki viloyat yerlarini amirlarga iqto tariqasida taqsimlab berar, mahalliy amirlar orasidan eng qobiliyatlisini ularga boshliq qilib tayinlab unga amir-al umaro (amirlar amiri) nomini berardi.
Qo‘shindagi 10 ming kishilik suvoriylar guruhiga qo‘mondonlik qilgan kishilar malik unvoniga ega bo‘lar edi. Janglarda alohida mardlik ko‘rsatgan maliklarga esa xon unvoni berilgan. Qo‘shindagi choparlar chovush, ularning boshliqlari esa muqaddam chovushiya deb yuritilgan. Maxsus xufiya va ayg‘oqchilar bo‘linmalari josusiya deb atalgan.
Urush boshlanishidan avval yoki urush e’lon qilingan vaqtda Xorazmshohlar harbiy kengash chaqirishar va unda oldinda turgan urush bilan bog‘liq masalalar muhokama qilinardi. Ushbu kengashga Xorazmshohning o‘zi boshchilik qilib, unga yirik harbiy arboblar, ulamolar, qonunshunoslar va munajjimlar taklif qilinar edi. Kengashda barcha takliflar ko‘rib chiqilib, so‘nggi qarorni shohning o‘zi qabul qilardi.