£u«d-Mgmnıadov.
Kulturologiya cffektivli hav al »э faalivvala aparan vol
Ф Proqnozlaşdınlmış
Vəzifə
-
keyfiyyət, kəmiyyət, struktur, funksional, müqayisəli,
genetik, tarixi
qanunauyğunluqların
sistemli təhlilinə və sosial-
mədəni inkişafin reallıqlarına əsaslanan gələcəyin qabaqlanması.
Nəticə
- qarşıda duran dövr ərzində həyat fəaliyyətinin mümkün
istiqamət və nəticələri haqqında elmi təsəvvürlərin yaradılması.
KULTUROGENEZ
innovasiyaların təzahürünün üç əsas mənbə, tip və sahəsi.
• Kulturogenez
nəsillərin, innovasiyalı həyat fəaliyyətin ideya və
vasitə varisliyinə əsaslanan, mədəni irsinin sintez prosesidir.
• Bu prosesdə ənənəvi və yenilikçi mədəniyyət mühüm rol
oynayır.
İnnovasiyaların üç əsas mənbəyi
& konvergent inkişaf (mədəniyyətlərin yaxınlığı və oxşarlığı);
t, diffuziya (mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri);
t, mədəniyyətlərin mənşəyinin eyniliyi.
Yeniləşmənin üç əsas tipi
t/ gözlənilməz transformasiya (mutasiya);
& stimullaşdınlmış transformasiya;
& birbaşa istifadə.
İnnovaliya təzahürünün üç əsas sahəsi
й? texnologiya
t) adi mədəniyyət
Ф ideologiya
48
Fuad M?mroxlov
Kulturologiva effektivli havat va faalivvəla aparan vol
MƏDƏNİYYƏTİN “ŞAQULİ” VƏ “ÜFÜQİ”
GÖSTƏRİCİLƏRİ
“
Şaquli” və “üfüqi”
mədəniyyət iki qarşılıqlı əlaqəli
göstəricilərdir.
Mədəniyyətin
“şaquli” göstəricisi irəli, yeniliyə və qeyri-
ənənəviyə hərəkət eneıjisini ifadə edən, gələcəyə istiqamətlənmiş
ruhi (əqli və mənəvi) həyəcandır.
Mədəniyyətin “şaquli” göstəricisinin hərəkətverici qüvvəsi
yenilikçi ruha malik , ətraf aləmi dəyişdirmək və təkmilləşdirməyə
motivləşmiş “yaradıcı ziyalılardır”.
Yeni ideya ardıcıl olaraq üç mərhələdən keçir:a)
inkar; b)
tərəddüd;c) təsdiq.N.Bora görə, yeniliyiin ictimai şüura təlqin
edilməsi ardıcıl olaraq, aşağıdakı psixoloji pillələrdən keçir: l.”Bu
ola bilməz” 2.” Bunda nə isə var” 3. Sözsüz bu düzdür”.Bu üç
pilləni keçəndən sonra “şaquli” ardıcıl olaraq, “üfüqiyə” çevrilir.
Lakin cəmiyyətdə olan ənənəvi təfəkkür stereotiplərinə görə,
birqayda
olaraq,
yenilik
müasirləri
tərəfindən
layiqincə
qiymətləndirilmir, çox halda isə, ona qarşı böyük müqavimətlər
göstərilir.
Mədəniyyətin
“üfüqi” göstəricisi - ziyalıların yaradıcı olmayan,
nisbətən konservativ, həmçinin, cəmiyyətin adi stereotip düşüncəli,
passiv müşahidəli, mədəni nailiyyətlərin istehlakçıları olan
hissəsidir. Mədəniyyətin “üfüqi” göstəricisi mədəni nailiyyətlərin
zaman və məkanca mənimsənilməsi, elitar mədəniyyətin kütlələrə
ötürülməsi, eləcə də təhsil və maarifləndirmə, mədəni mübadilə və
milli mədəniyyətlərin qarşılıqlı zənginləşməsinin nəticəsidir.
Mədəniyyət - yaradıcı proses, sivilizasiya isə - onun əməli ifadəsi
kimi qəbul edilərsə, onda “şaquli” və “üfüqi” göstəricilər
mədəniyyətin və sivilizasiyanın rəmzləri kimi qəbul edilə bilər.
1867-1868-ci illərdə Yaponiyada “yuxandan” həyata keçirilmiş
“Meydzi maarifçi hakimiyyəti” adım almış Meydzi mədəni inqilabı
mədəniyyətin şaquli göstərəcilərinin
üfüqiyə çev rilməsinin
effektiv sosial texnologiyasının ən parlaq nümunələrindən biridir.
49