Aparan yol kimi

Fuad  Mammadot
Kulturologiya effcktivli havat va faalivvata aparan yol
incəsənət,  eləcə  də  ruhi  mədəniyyətin  əşyavi  təcəssümündə  baş 
verir.
»■ 
Eyni  mədəni 
dəyərləri  hər  bir  adam 
müxtəlif  cür 
qiymətləndirir.İnsanın mədəni
potensialının  inkişafında  intellektual  və  humanist  dəyərlərin 
mühüm əhəmiyyəti
var.İctimai  nailiyyətlərin 
qiymətləndirilmə  meyarı,  ölkənin 
intellektual
potensialı  və  insana  humanist  münasibətlə  ölçülən,  həyat 
səviyyəsidir.
İbn  Sinaya görə,  cəmiyyətin  rifahı
  -  
elmi  biliklərə  əsaslanan 
düzgün, səxavət 
və ləyaqətli siyasətlə əldə edilir.
*■  Mədəni dəyərlər  aşağıdakılara təsir edir&:
✓   təfəkkür
✓   psixologiya
✓   dünyagörüş
✓   zəka
✓   motiv
✓   davranış
✓   xasiyyət
✓  adət
✓   taleh
Mədəni dəyərlər sisteminə aşağıdakılar aiddir:
Ф  İntellektual 
Ф  Ruhi 
Ф  Estetik 
tj  Siyasi 
Ф  Dini 
Ф  Bədii 
Ф  Hüquqi 
Ф  İdeoloji 
Ф  Maddi
58
Fuad  Mammadov
Kulturoloeiva effektivli  havat  va faaliyyata aparan yol
Mədəni dəyərlər mədəni norma və qaydalardan
 
onunla fərqlənir ki, 
birincilər arzu  xarakterli,  ikincilər isə,  sosial  sərəncam  gücünə malik 
zəruri fəaliyyətlər tələb edib, normativ sənədlərlə tənzimlənir.
İnsan  həyatı  prosesində,  xüsusilə  də  sosial-mədəni  mühitin 
dəyişdiyi bir şəraitdə  dəyərlərin yenidən qiymətləndirilməsi
 
baş verir. 
İnsanın  bilik  və  təcrübəsinin  inkişafi  və  mədəniyyətinin  artması  ilə, 
ətraf  aləmin  və  insanın  özünün  təkmilləşməsi  və  dərkedilməsində 
yeni imkanlar, dünyaya yeni baxış  əmələ gəlir.
MƏDƏNİ  DƏYƏRLƏRİN FORMALAŞMA 
PROSESİ
Mədəni  dəyərlərin  formalaşması  üç  səviyyədə  baş  verir:  fərdi, 
ictimai, dövlət.
*  
Şəxsiyyətin,  müəyyən  dəyərlər  əsasında  üstünlük  verdiyi 
ideya, predmet, həyat
tərzi,  fəaliyyət  növləri 
üzrə  öz  fərdi  mədəni  mühitini 
formalaşdırması.
*  
İnsanların  qabiliyyət  və  tələbatlarına uyğun  gələn  norma  və 
maddi-mənəvi
dəyərlərin  yaradılması  yolu  ilə  mədəni  ictimai  mühitin 
formal aşdın İması. Bura
fəlsəfi  sistemlər,  etik baxışlar,  hüquqi  normalar, elmi  əsərlər, 
bədii əsərlər, istehsal
avadanlıqlan, məişət əşyalan və mədəniyyət və sivilizasiyanın 
digər komponentləri
daxildir.
Ф 
Cəmiyyətin  təhlükəsizliyini  və  sosial-mədəni  tərəqqisini 
təmin edən, millətin və
bütün  bəşəriyyətin  elmi,  ruhi  və  texnoloji 
nailiyyətlərini 
özündə cəmləşdirən
dövlət əhəmiyyətli strateji mənəvi dəyərlərin yaradılması.
59

---

Fuad  Mammadoı
K-MİturologİYa effektiv» havat v» faallvvata aparan  vol
MƏDƏNİ DƏYƏRLƏRİN İERARXİYASI
1. 
Ümumsosioloji (ümuməhəmiyyətli)
o 
çox zaman ümumbəşəri  ilə üst-üstə düşür.
2. 
Sinfi
o 
müəyyən siniflərin maraqlan ilə əlaqədardır
3. 
Lokal -  qrup (ailələr daxil olmaqla)
o 
mədəniyyət  sahəsində  bəzi 
sosial-tipik 
üstünlükləri  əks 
etdirir.
4. 
Fərdi-şəxsi
o 
şəxslərin  sosial  mühitdən  seçdikləri  və  ya  fərdi  olaraq 
yaratdıqlan ideya 
və predmetləri əks etdirir.
ETİK  MƏDƏNİYYƏTİN  PRİORİTET  DƏYƏRLƏRİ
(statistik göstəricilər əsasında müəyyənləşdirilmişdir)
QƏRB
•b  Şəxsiyyətə hörmət 
t,  Məsuliyyət 
&  Düzlük 
ŞƏRQ
&  Böyüyə hörmət 
$  Sədaqət 
t   Səbr 
AFRİKA 
Ф  Məhəbbət 
tj  İnam 
&  Öhdəlik
60
Fuad  Mammado*
Kulturologiva effektiv» haval va faaliyyata aparan yol
Əsas  cəhəti 
fərdiyyətçilik  olan,  novasiyalı  və  dünyəvi 
mədəniyyətə  malik  Qərbdə,  intellektual,  texnoloji,  hüquqi,  etik, 
siyasi, sosial-iqtisadi və ekoloji dəyərlərə üstünlük verilir.
Əsas  cəhəti  kollektivçilik  olan,  ənənəvi  və  dini  mədəniyyətə 
malik  Şərqdə,  mənəvi  (ailə),  bədii,  sosial-iqtisadi  və  sahibkarlıq 
dəyərlərinə üstünlük verilir.
Dünya 
mədəniyyətinin 
müasir  dövrdəki 
inkişafının 
qanunauyğunluqlarından  biri  odur  ki,  Qərb  və  Şərq 
arasındakı 
fasiləsiz  mədəni  mübadilədən  ibarət  olan  dialoq  prosesi,  dünya 
mədəniyyətinin  demokratikləşməsi və qloballaşması  fərdlər, xalqlar 
və ölkələr arasında  mədəni paradiqmalann  dəyişməsinə səbəb olur.
ŞƏRQ VƏ QƏRBİN  MƏDƏNİ İNKİŞAF XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Ф  Şərq :
o  Mədəniyyət rəmzi - ənənəyə sadiqlik 
o  Ruhi inkişafin əsası (Hegelə görə)  - din 
o  Şərq sivilizasiyasının əsası - dövlət
Şərq,  ilk  ənənəvi-konservativ 
mədəni  dayaqlann  formalaşdığı, 
dünya  sivilizasiyası  və  insan  mədəniyyətinin  beşiyi  hesab  edilir. 
Mədəniyyətin  totalitar  və  avtoritar  tipinə  xas  olan  sosial  və  dini 
normalar,  əxlaqi  və  hüquqi  standartlar,  xalqın  dövlətə  xidmətinə 
əsaslanaraq, şah, firon və ya imperatorun şəxsində cəmləşmişdi.
$   Q ərb:
o  Mədəniyyətin rəmzi - yenilikçilik 
o  Ruhi inkişafin əsası -  fəlsəfə 
o  Qərb sivilizasiyasının əsası -  insan
insana  yönəlmiş  qərb  mədəniyyətinin  ardıcıl  inkişafi  nəticəsində 
azad  şəxsiyyət  və  demokratik  cəmiyyət  formalaşmış,  insan  inkişafi, 
texnolojiya və sənayenin tərəqqisi  sürətlənmiş, mədəniyyətin müstəqil 
sosial institutu kimi, elm təşəkkül etmişdir.
61

---