Kuad Məmmadov
Kullurologiva effektivli havat »э fəalivvata aparan yol
səviyyəsinin yüksəldilm əsi;
&
so sia l və ekoloji təhlükəsizlik,
ə tr a f aləmin m ühafizəsi
səviyyəsinin artırılm ası.
•
Mədəni siyasət
SOSİAL-MƏDƏNİ SİYASƏTİN MÜHÜM PROBLEMLƏRİ
a»
Pozitiv həyat tərzinə istiqamətlənən əsas prinsip və kulturoloji
inkişaf konsepsiyasının işlənib hazırlanması.
>
Sosial-kulturoloji
inkişafın
prioritetlərinin
və əsas
istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi.
>
Sosial-mədəni fəaliyyətin proqram və layihələrinin işlənib
hazırlanması.
>
Zəruri resursların
müəyyənləşdirilməsi (insan, təhsil, elm,
maliyyə, iqtisadi, təşkilati hüquqi).
>
Geniş profilli yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması və
onların
həyat
fəaliyyəti
üçün
maddi-texniki
şəraitin
yaradılması.
>
Hərtərəfli və xüsusi kulturoloji təhsil, tədqiqat və maarifin
təşkili.
>
Mütəxəssislərdən məqsədyönlü istifadə,
onların yaradıcı
fəaliyyət nəticələrinin praktik tətbiqi.
*-
Sosial mədəniyyətin müxtəlif statuslu subyektlərinin birgə
fəaliyyəti
və
onlann
əməkdaşlığına,
fəaliyyətlərinin
koordinasiyasına yardım.
j*
Ruhi mədəniyyət sisteminin modernləşdirilməsi.
>
Mədəniyyət təşkilatlan şəbəkəsi və onlann fəaliyyətinin
effektivliyinin monitorinqi.
98
Fuad Mammadov
Kulturologiva effektivli həyat va faalivvata aparan vol
•
Mədəniyyət anlayışına elmi yanaşmalar
L.A.UAYTIN MƏDƏNİYYƏT KONSEPSİYASI
Kulturologiyanın müstəqil elm kimi formalaşması XX əsrin
ortalannda başlamışdır. Ondan əvvəl, insan və insan dünyasını
tədqiq edən və kulturologiyanın ilkin nailiyyəti olan - antropologiya,
XIX əsrin axırlannda isə sosiumun öyrənilməsi nəticəsində,
sosiologiya mövcud olmuşdur. Buna, məkan və zaman daxilində
özünəməxsus inkişaf və fəaliyyət qanunauyğunluqları olan, insan
mədəniyyətinin bütöv sistemi haqqındakı
təsəvvürlər də yardım
etmişdir.
Bir elm kimi, kulturologiyanın banisi haqlı olaraq, amerika
antropoloqu Lesli Alvin Uayt hesab edilir. Onun 1949-cu ildə nəşr
olunmuş “Mədəniyyət haqqında elm” kitabı mədəniyyət və onun
qeyri-adi inqilabi dəyişdirici imkanları haqqında keyfiyyətcə yeni,
daha yüksək səviyyəli təsəvvürlərin
yaranmasına səbəb oldu. O,
humanitar biliklər sahəsində yeni ənənələrin formalaşmasına təsir
edərək, ictimai elmlərin inkişafına öz zəngin töhfələrini vermişdir.
Uayt
mədəniyyətin,
özünəməxsus
prinsip
və
qanunauyğunluqlarının təsvir olunduğu fenomenlər ardıcıllığından
ibarət olması haqqında,
energetik konsepsiyasını
yaratdı. O, mədəni
elementlərin qarşılıqlı təsirini və ya bütövlükdə mədəniyyət
sistemlərini
təhlil edərək, insan mədəniyyətini
müxtəlif mədəni
ənənələrin məcmuu kimi şərh edir. Bu isə,
insan mədəniyyəti
inkişafının
tarixi
qanunauyğunluqlarının
diqqətlə
nəzərdən
keçirilməsinə imkan verir.
Mədəniyyəti bütöv, mütəşəkkil və inteqrativ sistem kimi nəzərdən
keçirən Uayt, bir-birinə qeyri-bərabər təsir gücü ilə əlaqədar olan üç
altsistem ayırır: texnoloji, sosial və ideoloji.
•
Texnoloji (ilkin,əsas,baza) insanın ətraf aləmə uyğunlaşması
ilə şərtlənir. Bura əmək alətləri, yaşayış vasitəsi, tikililəri üçün
materiallar, mühafizə və hücum vasitələri və s. daxildir.
•
İdeolojiyə - ideya, bilik və etiqadlar daxildir.
•
Sosiala - kollektiv davranış tipləri daxildir.
99
Fuad Mammodov
Kulturologiya cffektivli hayat »э faalivvata a p a r a n vol
Mədəniyyətin artması və inkişafi üçün açar olan texnoloji
subsistemlərin fəaliyyəti
dinamik və eneıji xərcləri ilə əlaqədar
olaraq, mədəniyyətin materiya və eneıji baxımından izah edilməsinə
imkan yaradır. Uayta görə, həyati tələbatlann ödənilməsindən ibarət
olan, mədəniyyət funksiyası - texnoloji yolla kifayət qədər eneıji
əldə edib, insanın maraqlarına uyğun istifadə etməkdir.
Uayt
mədəniyyətin inkişafının əhalinin il ərzində adam başına
işlətdiyi eneıjinin miqdarı ilə və ya eneıjinin istifadəsinə yardımçı
olan əmək alətlərinin (texnologiyalann-F.M.) effektliyinin inkişafı
ilə
düz mütənasiblik qanunauyğunluğunu meydana çıxarır. Uayt
mədəniyyətin inkişafını səciyyələndirən üç universal faktor müəyyən
edir: əhalinin adam başına istifadə etdiyi enerjinin miqdarı; insan
inkişafı üçün eneıji istifadəsinə yardımçı olan texnoloji vasitələrin
effektivliyi; insanın tələbatlarının ödənilməsi üçün yaradılmış xidmət
və əşyaların həcmi.
Bu faktorların təhlili nəticəsində, o , mədəniyyətin rolunu rifahın
inkişafının texnoloji faktoru kimi aşkar edir, mədəniyyətin təkamül
qanununu və ya “Uayt qanununu” formula edir. Bu qanuna görə,
tələbatını ödəmək üçün, adam başına düşən məhsul və xidmətlərin
miqdarı ilə ölçülən - mədəniyyətin inkişaf səviyyəsi , əhalinin
adambaşına istehsal edilmiş eneıji və enerjinin istifadəsinə sərf edilən
texnoloji vasitələrin effektivliyi ilə müəyyən edilir.
Uayt
mədəniyyəti
ekstrosomatik (insanın bioloji təbiətindən
yüksəkdə duran) “yeni dünya” kimi kəşf etməklə, elmdə yeni addım
atdı. Uaytın tədqiqatlarının fundamental nəticələrindən biri o idi ki,
insanın mədəniyyəti dəyişdikcə, davranışı da dəyişir (B = f (C)) .
Müəllif əmin idi ki, bu, nə zamansa, elm tarixində Kopemikin
heliosentrik nəzəriyyəsi və ya
hüceyrənin kəşfi kimi yüksək
dəyərləndiriləcəkdir.
Uayt mədəniyyətin tədqiqi üçün, antik müəlliflərin, eləcə də
Taylor, Morqan, İbh Həldun, Kant, Herder, Kont və s. alimlərin sosial
təkamül nəzəriyyəsinə aid
yanaşmalarına istinad edib,
özünün,
ardıcıl pilləli inkişaf prinsipinə əsaslanan, yeni metodologiyasını
yaratdı. O, təkamül, məntiqi və tarixi
təhlil prinsiplərini rəhbər
tutaraq, bütöv sistem olan mədəniyyətin tədqiqində üç prosesi ayırır:
1 0 0
Fuad Mammadpy
Kulturologiya effektivli havat va faalivvala aparan vol
•
Hadisələrin nadir xüsusiyyətlərinin xronoloji ardıcıllığını əks
etdirən zamanla bağlı proses.
•
Hadisələrin funksional, struktur və zamandan xaric aspektdə
təqdim edildiyi formal proses.
•
Hadisələrin ümumi xüsusiyyət , universallıqlarını aşkarlamağa
imkan verən, proqressiv dəyişən formalarının zaman ardıcıllığı
şəklində təqdim edildiyi formal-zamani proses.
Buna uyğun olaraq, o, mədəniyyəti üç üsulla izah etməyi təklif
edir: tarixi, funksional, təkamül.
Həyat Uaytın kəşfinin düzgünlüyünü və onun yaratdığı ənənəvi
humanitar və sosial elmlərin imkanlarından kənara çıxıb, mürəkkəb
elmi və praktik problemlərin keyfiyyətcə yeni səviyyədə həll edil
məsinə imkan verən kulturologiya elminin yüksək dəyərini sübut etdi.
Uayt etnologiya, antropologiya, psixologiya və sosiologiya üzrə
materialların məntiqi analiz və sintezi əsasında, lokal mədəniyyətlərin
komparativ
təhlilindən
bəşəri
mədəniyyətin
inkişaf
qanunauyğunluqlarının aşkar edilməsinə doğru yol açdı. Amerika
aliminin
xidməti ondan ibarətdir ki, o, kulturologiyanın predmet
sahəsini müəyyənləşdirmiş,
mədəniyyət haqqında elm olan
“kulturologiya” termininin istifadə edilməsini əsaslandırmış, təkamül
prosesini yenidən qiymətləndirmiş, elmi tədavülə mədəniyyətin yeni
anlamını gətirmiş və bəşəri mədəniyyətin bütöv sistem kimi tədqiq
edilməsinə imkan verən, sistemli yanaşma təklif etmişdir.
A.MASLOUNUN
İNSAN VƏ MƏDƏNİYYƏT KONSEPSİYASI
“Mədəniyyət və insan” haqda humanist konsepsiyanın müəllifi,
mədəniyyəti
öyrənməyin
yeni
metodu
olan
transpersonal
psixologiyanın banisi amerika psixoanalitik alimi Avraham Maslou
(1908 - 1970) mədəniyyəti insan tələbatı prizmasından təhlil edir.
Lesli Uaytın
əsas ideyalarını
tamamlayıb inkişaf etdirən
A.Maslou, mədəniyyətin kamillik meyarı kimi, onun insan tələbatını
ödəməsi və insan potensialının təsdiqi üçün əlverişli şərait yaratması
qabiliyyətini müəyyən edir.
101
Dostları ilə paylaş: |