Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
258
yaşayaraq bitkinin şirəsini sormaqla ciddi ziyan vururlar. Qanadlı fərdlərin rəngi qırmızımtıl - qonur olur. Digər mənənələrdən fərqli olaraq həmçinin daha hərəkətli olur və böyük kaloniyalar əmələ gətirmirlər. Amma bəzən bir sünbüldə bir neçə onlarla fərd olur. Yabanı taxıl və bitki qalığı üzərinə qoyulan yumurta fazasında qışlayırlar. Yazda yumurtadan çıxan sürfələr qanadsız yetkin fərdlərə çevrilərək bir neçə nəsil verirlər. Sonra qanadlı formalar əmələ gəlir və payızlıq buğdanın boruyaçıxma fazasında bitkilərə yoluxurlar. Mənənələrin sayının pik nöqtəsi buğdada sünbülləmə-dənəmələgəlmə fazaları ilə eyni vaxta düşür. Deşib-soran ağız aparatına malik olan bu həşərat qrupu bitkinin hüceyrə şirəsi ilə qidalanaraq onların böyümə və inkişafını zəiflədir. Sünbüllərdə mənənələrin koloniya halında toplanması və qidalanması nəticəsində bitkinin bütün yarpaq (xüsusən üst yarpaqlar), sünbül və gövdə hissələri şirəli yapışqanlı ifrazatla çirklənir. Bəzi hallarda isə bitkini, yaxud da onun ayrı-ayrı gövdələrini məhv edir. Mənənələr qidalanan bitkilərdə qeyri-normal əyilmələr, eybəcərləşmələr, toxumaların genişlənməsi və fırların əmələ gəlməsi kimi hallar baş verir (Cəfərov Ə.Ə., İbrahimov H.R. 1966). Mənənələrin bitkilərin yarpaqları ilə qidalanması nəticısində xlorotik sarı ləkələr əmələ gəlir, yarpaqlar burulur, və quruyurlar. Zədələnmiş bitkilər inkişafdan qalır, sünbüllər deformasiya olur və güclü zədələnmə nəticəsində sünbül qınından çıxmır. Məhsul itkisi əsasən dənin kütləsinin azlması nəticəsində yaranır (Cливкина К.А. 1981). Vegetasiya müddətində bütün tədqiqat aparılan bölgələrdə Mənənələr geniş yayılmış, xüsusən suvarma və rütubətin daha yüksək olduğu Abşeron YTT və Tərtər BTS-i bu zərərvericilərin daha çox ziyan vurduğu ərazilərdən biridir. Bu zərərverici əksər taxılçılıq bölgələırində yayılaraq, əlverişli şərait yarandıqda güclü inkişaf edib bitkilərin 50%-dən çox zədələnməsi nəticəsində məhsul itkisinə gətirib çıxarır. Yerli şəraitdə davamsız payızlıq buğda sortlarının məhsuldarlığı mənənələrlə güclü zədələnmə nəticəsində 15%-dək azalır, davamlı sortlarda isə ziyanvericinin nisbətən az sayda olması və bitkinin zəif zədələnməsi nəticəsində məhsul itkisi o qədər də müşahidə olunmur (Cəfərov Ə.А, İbrahimov H.R. 1966). Ədəbiyyat məlumatına əsasən Qazaxıstanda bu zərərvericinin təsirindən məhsul itkisi hektardan 0,6-0,9 sentner təşkil edir (Евдокимов Н.Я., Корчагин А.А. 1982). 2015-ci ilin vegetasiya müddətində buğda sahəsində mənənələrin say dinamikasında artım müşahidə olunmuşdur ki, nəticədə bitkilərin zədələnmə səviyyəsi yüksək olmaqla, sortlardan asılı olaraq müxtəlif olmuşdur. Əkinçilik İnstitutunun Abşeron Yardımçı Təcrübə Təsərrüfatında 2014-2015-ci illərdə suvarma şəraitində 51 yerli bərk və yumşaq buğda sortnümunələrınin mənənələrlə yoluxması və zədələnməsi qiymətləndirilmişdir. Bir sünbüldə mənənələrin sayı 20-80 ədəd arasında olmuşdur. Bitkilərin sünbülləmə fazasında mənənə ilə yoluxması 14 bərk buğda nümunəsindən 2-də (Mirbəşir-50, Mirvari) 20%, 5-də 20-50%, 7-də isə 50%-dən artıq olmuşdur. 35 yumşaq buğda nümunəsindən 20% yoluxma 8-də 50%-dək 6-da, 50%-də artıq yoluxma 21
259
nümunədə olmuşdur. Zədələnmə səviyyəsinə görə bərk büğdalarda bu göstərici 50%, yumşaq buğdalarda 35% olmuşdur ki, bu da bərk buğdaların zədələnməyə daha həssas olduğunu göstərir. Mənənələrə qarşı mübarizə aparmaq üçün aqrotexniki və kimyəvi mübarizə tədbirləri tətbiq edilir. Taxıl mənənələrinin miqdarı iyul və avqust aylarında istilərin təsiri, tüfeyli və yırtıcı həşəratın fəaliyyəti nəticəsində kəskin azalır. Taxıl mənənələri ilə aqrotexniki mübarizə məqsədilə torpağı vaxtında və düzgün becərmək, bitkilərin böyüməsini sürətləndirən gübrələr vermək və s. bu kimi tədbirlərin həyata keçirilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Aqrotexniki tədbir kimi, mənənələrə qarşı davamlı buğda sortlarının əkilməsi məhsul itkisinin qarşısını almaqla yanaşı ətraf mühitin də qorunmasında mühim rol oynayır. Məhsul yığımından sonra bitki qalıqlarını təmizləmək üçün kövşən üzlənilməli, sonra isə dərin dondurma şumu aparılmalıdır, çünki mənənələr məhsul yığımından sonra payızlıq taxıl əkinlərinin cücərtiləri əmələ gələnə qədər öz inkişafını bitki qalıqları üzərində keçirir. Mənənələrə qarşı kimyəvi mübarizə zərərvericinin İZH keçdiyi və məhsul itkisinin gözlənildiyi təqdirdə tətbiq edilməlidir. V.İ.Tanskinin (1988) məlumatına görə Taxıl mənənələri üçün buğda bitkisinin inkişaf fazalarından asılı olaraq İqtisadi ziyanlı hədd (İZH) aşağıdakı halalrda qeyd olunur: -
yoluxma; -
sünbülləmə fazasında sünbüldə 5-10 ədəd mənənə və ya sünbülün 50% yoluxması; -
sünbülün 60-80% yoluxması; -
süd yetişmə fazasının əvvəlində sünbüldə 20-30 ədəd mənənə və ya sünbülün 80-100% yoluxması Bundan əlavə entomoloji torba ilə 100 çalmada 500 ədəd mənənə olması Taxıl mənənələri üçün iqtisadı ziyanlı hədd (İZH) qəbul edilmişdir (Танский В.И., Дормидонтова Г.Н. 1980). İ.F.Pavlovun (1983) fikrincə isə sünbüldə orta hesabla 30-40 ədəd mənənənin olması və ya bitkilərin 50%-dən artıq sirayətlənməsi qeyd olunarsa mənənələrə qarşı insekdisid tətbiq olunmalıdır. Kimyəvi mübarizə vaxtında və düzgün tətbiq olunmalıdır. Əgər sahələr mənənə ilə kütləvi surətdə sirayətlənərsə bitkinin inkişaf fazasından və sirayətlənmə dərəcəsindən asılı olaraq məsarif norması hər hektara 0.1 lt 10%-li Alfa – Sipermethrin; 0,03-0.04 lt 25%-li deltametrin; 1,0-1,5 lt 40%-li Dimetoat; 0,15 lt 5%-li Lyambda-çiqolatrin; 0,5-1,2 lt 50%-li Malation; 1,0 lt 50%-li Primifos-metil; 0,5-1,0 lt 35%-li Tiametoksam tərkibli insektisidlərdən biri ilə vegetasiya müddətində çiləmə üsulu ilə dərmanlama aparmaq lazımdır. Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|