Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MASS AMOUNT OF NITROGEN AND CINDERY ELEMENTS IN THE PHYTOMASS OF A PLANT COVERS AT THE ALLUVIAL-HYDROMORPH SOILS OF THE AZERBAIJAN
532
PHYTOMASS OF A PLANT COVERS AT THE ALLUVIAL-HYDROMORPH SOILS OF THE AZERBAIJAN V.H.Hasanov ANAS Soil science and Aqrochemistry Institute
The article deal with information on study the quantity and composition of nitrogen and elements of ashes in the aboveground and the stem phytomass of plant parts of alluvial hydromorphic lands, formed in various bioclimatic zones of Azebaijan. Compare with Ganikh-Ayrichay Valley, which characterized by mild, wet land and ecological conditions in the Gulf of the Kura River, differing in an arid bioclimatic landscape, showed a significant increase in the structure of elements of the ashes in the meadow grass (5.91-7.04 %)and meadow-marsh (4.04-5.75%)plants in the above-ground and in the fundamental parts.
UOT631.6:54
VERİLMƏSİNİN PAMBIQ BİTKİSİ ALTINDA TORPAĞIN TƏBİİ NƏMLİYİNƏ TƏSİRİ H.Ə.ASLANOV, a.e.d., prof., N.V.HÜSEYNOV, dissertant Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu azhas@rambler.ru Təqdim edilən məqalədə təbii seolit mineralının tərkibi, onun kənd təsərrüfatın- da əhəmiyyəti öz əksini tapmışdır. Tədqiqatda müəyyən edilmişdir ki, təbii seolit və peyin zəminində mineral gübrələrin pambıq bitkisi altında tətbiqi torpağın 0-60 sm- lik qatında təbii nəmliyi əhəmiyyətli dərəcədə artırır.Bunun isə vegetasiya dövründə suvarma suyuna qənaət edilməsində, suvarmanın vaxtının uzadılmasında, quraqlıq və su çatışmayan vaxtlarda bitkinin su ilə təminatındaböyük əhəmiyyəti vardır ki, bu da sonda məhsuldarlığın yüksəlməsinə səbəb olur. Açar sözlər: təbii seolit, torpaq, təbii nəmlik, pambıq, boz-qəhvəyi, peyin, mineral gübrələr Ключевые слова: естенственный цеолит, естенственная влажность, хлопчатник, серо-коричневый, навоз, минеральные удобрения Key words: natural zeolite, soil, natural humidity, cotton, grey-brown, manure, mineral
Respublikamızda təbii seolitlərin zəngin yataqları vardır. Bu yataqlar əsasən Tovuz rayonunda Aydağda, Naxçıvanda və Talış dağlarında yerləşir, ehtiyatları isə 100 milyon tondan çoxdur. Bu yataqlardan daha çox ehtiyata malik olanı Tovuz ray-
533
on mərkəzindən 7 km məsafədə yerləşən Aydağdadır. Əsas tərkib hissəsi 60-80% SiO 2 , 11-12% Al 2 O 3 , 2,0-6,0 CaO, 2,0-4,0% K 2 O, 0,8-3,5% Fe 2 O 3 , 0,5-4,0% Na 2 O, 0,4-4,0% MgO, 0,1-0,3% TiO 2 həll olma dərəcəsi 2,1-2,3 q/l, pH 7,6-7,7, xüsusi çəki- si 2,0-2,2 q/sm 3 , həcm kütləsi 0,8-0,9 q/sm 3 , məsaməlilik 55-60% təşkil edir [4]. Seolitlərin tətbiqi nəticəsində torpağın uduculuq qabiliyyəti, müxtəlif kation- ların, ammoniumun və digər elementlərin miqdarı nəzərə çarpacaq dərəcədə artır. Ona görə də seolitlərdən qida maddələrinin torpaqda toplayıcısı və bitkinin boy tən- zimləyicisi kimi istifadə etmək olar. Seolitlərin gübrələrlə birlikdə torpağa verilməsi, bitkilərin gübrələrdən səmərəli istifadə etməsinə yaxşı imkan yaradır, bitkilərin mete- oroloji şəraitdən asılılığını qismən azaldır, gübrələrin təsirini uzadır [5]. Torpaqda lazımı miqdarda rütubətin olmaması torpaqda gedən fiziki-kimyəvi, bioloji proseslərə, torpaq münbitliyinə, bitkinin boy və inkişafına, məhsuldarlığa, qi- da maddələrinin bitki tərəfindən mənimsənilməsinə və s. təsir göstərir. Buna görə də torpaqda əlverişli su rejiminin yaradılması aqronomiyanın ən mühüm vəzifələrindən biridir. Kənd təsərrüfatı bitkilərindən o zaman yüksək məhsul götürmək olar ki, tor- pağın rütubət tutumu onun tarla su tutumunun 60-70%-nə bərabər olsun. Çünki bir qram quru maddənin əmələ gəlməsi üçün bir litrə qədər su sərf edilir. Müxtəlif tor- paqların suya münasibətidə fərqlidir: onlardan bəzisi suyu özündən asan keçirir və yaxşı saxlayır, digəri isə özündə uzun müddət saxlaya bilmir. Üçüncü növ torpaqlar suyu həm pis keçirir, həm də tez itirir. Odur ki, müxtəlif sahələrə düşən suyun miq- darı və əhəmiyyəti hər bir konkret şəraitdə müxtəlif olur [2]. Torpaqda nəmliyi saxlamaq, suvarma suyuna qənaət etmək və bitkinin ona olan təlabatını ödəmək üçün, torpağın su rejimini nizamlamaq və xüsusilə də onun su sax- lamaq qabiliyyətini yüksəltmək lazımdır. Aparılan təcrübələrdə aprel-iyun aylarında suvarma və dəmyə şəraitlərində payızlıq buğda bitkisi altında, 20-40 sm-lik qatda nəmlikdə bir o qədər fərq müşahidə edilməmişdir. Lakin iyul ayında 0-20 sm-lik qat güclü quruyur və 20-40 sm-lik qatda nəmlik nəzarətdə dəmyə şəraitində 12,1 %, su- varma şəraitində isə 13,7 % olduğu halda, seolit verilmiş variantda nəzarətə nisbətən hər iki şəraitdə nəmlik müvafiq olaraq 13,9% və 17,0 % olmuşdur [6]. Pambıq bitkisi altında torpaqda təbii nəmliyin miqdarı vegetasiya dövründə, su- varmadan əvvəl 0-10 sm-lik qatda nəzarət variantında yay dövründə 308,6-384,4 m 3 /ha, 5 t/ha seolit verilmiş variantda bu rəqəmlər artaraq 463,2-509,4 m 3 /ha təşkil etmişdir. 20-40 sm-lik qatda nəmliyin miqdarı nəzarət variantında 496,2-513,2 m 3 /ha, seolit 5 t/ha variantında isə 603,4-648,6 m 3 /ha arasında olmuşdur. Hər iki qatda nəza- rətə nisbətən seolit verilmiş variantda daha çox nəmlik müşahidə edilmişdir [7]. Dəmyə şəraitində kartof bitkisi altında, əsas inkişaf mərhələlərində 0-25 və 25- 50 sm-lik qatlarda torpaqda təbii nəmlik öyrənilmişdir. Nəzarət variantında qönçələ- mə mərhələsində 0-25 sm qatda nəmlik 21,3% (2 ildən orta hesabla), seolit 10 t/ha + peyin 20 t/ha variantında həmin qatda nəmlik 27,5%, peyin 20 t/ha variantında isə nəmlik 22,0% olmuş, təbii seolitin hesabına nəmlik 5,5% artmışdır. Havaların quraq keçməsi ilə əlaqədar yığım dövründə nəmlik daha çox azalmışdır. Belə ki, nəzarətv a- riantında 0-25 sm-lik qatdan əmlik 8,6%, peyin 20 t/ha+N 90 P
K 90 -da 9,6%, seolit və peyin zəminində N 150
P 150
K 150
variantında daha çox, 11,3% olmuşdur. Qönçələmə və çiçəkləmə dövrlərində 25-50 sm qatda nəmlik, 0-25 sm-lik qata nisbətən aşağı, yığım Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|