Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

 

 

 

 

 

526 

 

Analiz  nəticələrinin  müqayisəli  təhlili  zamanı  müxtəlif  torpaqlarda  və 

bioiqlim şəraitində inkişaf edən çəmən-ot bitkilərində azotun və kül elementlərinin 

miqdarı  və həmçinin kimyəvi tərkibi fərqli xüsusiyyətlərə malik  olması müəyyən 

edilmişdir.  Belə  ki,  Qanıx-Əyriçay  vadisinin  çəmən-ot  bitkilərinin  yerüstü 

fitokütləsində kül elementlərinin miqdarı 3,74-4,98% təşkil etdiyi halda, Kür çayı 

subasarının  çəmən-ot  bitkilərində  onun  miqdarı  5,98-7,04%-ə  qədər  artır  (cədvəl 

1). 

Ədəbiyyat  mənbələrində  qeyd  olunduğu  kimi,  şimal  regionlarından 

başlayaraq  quru  bozqır  zonaya  kimi  çəmən-ot  bitkilərində  kül  elementlərinin 

miqdarı 2-4 %-dən 5-12 %-ə qədər artır [2; 3; 9]. 

Qanıx-Əyriçay  vadisinin  cil-cığ,  çəmən-bataqlıq  bitkilərinin  yerüstü 

kütləsində kül elementlərinin miqdarı az (1,92-2,34 %) olmasına baxmayaraq, azo-

tun miqdarı 1,75-2,35 %-ə qədər artır. Çəmən-ot bitkilərinin yerüstü kütləsində isə 

kül  elementlərinin  miqdarının  xeyli  artması  (3,74-4,98%)  ilə  bərabər,    azotun 

miqdarında da (1,24-2,03%) kifayət qədər stabillik nəzərə çarpır. Həmçinin çəmən-

bataqlıq  bitkilərinə  nisbətən,  çəmən-ot  bitkilərinin  yerüstü  kütləsində  Si  (0,82-

1,62%),  Ca  (1,07-1,37%)  və  K-un  (0,83-1,16%)  1,5-2,0  dəfə  artması  müəyyən 

edilmişdir. Lakin, bitkilərin kök hissəsində azotun nisbətən azalması (0,81-1,16%) 

müşahidə olunur. Göstərilən fitosenozların yerüstü kütləsi Al (0,05-0,13 %) və Fe 

(0,03-0,09%) elementləri ilə çox zəif təmin olunmuşdur. Əksinə kök hissəsində Al 

(0,37-0,64%)  və  Fe-un  (0,34-0,46%)  kəskin  artması  analiz  nəticələrindən  aydın 

görünür. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  L.N.Bıkova  və  N.Q.Zırin  [3]  tərəfindən  Mərkəzi 

Rusiya  düzənliyi  Klyazma  çayı  subasarının  allüvial-çəmən  və  çürüntülü-qleyli 

torpaqlarında bitkilərin yerüstü kütləsinə nisbətən,  kök hissəsində Al (0,50-0,73%) 

və Fe-un (0,74-1,01%) 5-10 dəfə artması müəyyən edilmişdir. 

Əvvəldə  qeyd  etdiyimiz  kimi,  arid  bioiqlim  şəraitinə  malik  Kür  çayı 

subasarının çəmən-bataqlıq və çəmən-ot bitkilərində kül elementlərinin miqdarının  

istər yerüstü (5,91-7,04 %) və istərsə də kök hissəsində (4,04-5,75 %) xeyli artması 

müəyyən  edilmişdir.  Bitkilərin  yerüstü  hissəsində  azotla  (1,88-3,29%)  yanaşı  Si 

(1,67-2,16%),  Ca  (1,41-1,86%),    xüsusən  K  (1,14-2,59%)  və  Na-un  (0,24-0,38%) 

kifayət qədər artması analiz nəticələrindən aydın görünür. Lakin, gözlənildiyi kimi 

bitkilərin kök hissəsində azotun və kül elementlərinin nisbətən azalması müşahidə 

olunur. 

T.Y.Mixitarova,  T.S.Cəfərova  [10],  İ.A.Şipanova  [11]  tərəfindən    Şərqi 

Şirvan  bölgəsinin  yabanı  yonca  və  biyan  bitkilərinin  yerüstü  kütləsində  kül 

elementlərinin (6,67-6,95%) və azotun miqdarının yüksək (4,63-5,42%) olması və 

kök hissəsində isə xeyli azalması (3,92-4,12 %) müəyyən edilmişdir.   

---

 

 

 

 

 

 

527 

 

Cədvəl  1 

Allüvial-hidromorf torpaqların çəmən-ot bitkilərində azotun və kül elementlərinin miqdarı  

(mütləq quru maddə, %-lə) 

Bitkilərin n adı 

N 

Si 

Al 

Fe 

Mn 

Ca 

Mg 

K 

S 

P 

Na 

∑p/N 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

Qanıx-Əyriçay vadisi 

Yerüstü kütlə 

                                                              Yuyulmuş çəmən-bataqlı torpaqlar 

Cil (Curex supino) 

2,35 

0,65 

0,11 

0,04 

0,013 

0,48 

0,27 

0,34 

0,13 

0,20 

0,11 

2,34 

Cığ (Yüngül asutus) 

1,94 

0,51 

0,09 

0,07 

0,016 

0,33 

0,23 

0,29 

0,11 

0,14 

0,13 

1,92 

Liğavəz (Bolbos maritmus) 

0,97 

0,69 

0,05 

0,03 

0,011 

0,36 

0,19 

0,37 

0,09 

0,17 

0,09 

2,04 

Orta miqdarı 

1,75 

0,65 

0,08 

0,06 

0,014 

0,42 

0,23 

0,33 

0,11 

0,12 

0,12 

2,10 

Kök kütləsi     0-20sm 

                       20-50sm 

0,87 

1,02 

1,04 

0,93 

0,48 

0,37 

0,26 

0,34 

0,071 

0,063 

0,92 

0,77 

0,31 

0,38 

0,20 

0,15 

0,24 

0,18 

0,14 

0,11 

0,11 

0,11 

3,76 

3,67 

Yerüstü kütlə 

Yuyulmuş allüvial-çəmən torpaqlar 

Çəmən yoncası (Trifolium) 

1,50 

0,82 

0,13 

0,04 

0,006 

1,38 

0,40 

1,01 

0,16 

0,18 

0,16 

4,34 

Kalış (Sorghum vilqare) 

2,03 

1,21 

0,08 

0,06 

0,012 

1,36 

0,46 

1,16 

0,12 

0,24 

0,14 

4,98 

Çoban toxmağı (Dactulis glomerata) 

1,24 

0,68 

0,11 

0,05 

0,007 

1,23 

0,60 

0,54 

0,22 

0,21 

0,22 

3,74 

Quramit ( Lolium rigidium) 

0,95 

1,17 

0,05 

0,09 

0,016 

1,07 

0,37 

0,83 

0,20 

0,16 

0,14 

4,19 

Orta miqdarı 

1,43 

1,17 

0,09 

0,08 

0,010 

1,28 

0,46 

0,89 

0,18 

0,20 

0,15 

4,54 

Kök kütləsi         0-20sm 

                           20-50sm 

1,16 

0,81 

1,75 

1,98 

0,42 

0,64 

0,38 

0,46 

0,022 

0,044 

1,21 

0,95 

0,27 

0,39 

0,75 

0,68 

0,20 

0,23 

0,18 

0,21 

0,07 

0,11 

5,33 

5,69 

Yerüstü kütlə 

                                                              Çəmən-qəhvəyi torpaqlar 

Ayrıq (Agropuron sp) 

1,13 

1,04 

0,07 

0,03 

0,006 

0,85 

0,65 

0,98 

0,16 

0,17 

0,06 

3,87 

Boymadərən (Achillea millefolium) 

1,30 

1,15 

0,08 

0,04 

0,007 

1,20 

0,54 

0,84 

0,21 

0,11 

0,13 

4,19 

Tonqalotu (Bromus carvensis) 

1,27 

0,97 

0,06 

0,03 

0,012 

1,27 

0,78 

1,12 

0,17 

0,16 

0,16 

4,73 

Orta miqdarı 

1,22 

1,05 

0,15 

0,11 

0,008 

1,10 

0,66 

0,98 

0,18 

0,15 

0,12 

4,41 

Kök kütləsi        0 - 20 sm 

                          20 - 50 sm 

0,73 

0,62 

1,96 

2,24 

0,36 

0,51 

0,23 

0,49 

0,051 

0,038 

0,73 

0,81 

0,54 

0,43 

0,60 

0,45 

0,14 

0,20 

0,24 

0,26 

0,14 

0,20 

5,12 

5,45 

 

 

 

---