518
Dairəvi-konusvari TÖS – relyefin plastikası və torpaq xəritələrindən
göründüyü kimi ərazi müxtəlif baxarlı yamaclar arası dərələrin mikroçö-
kəkliklərdə yerləşir. Müxtəlif baxarlı yamacların üst qatlarından yuyulub
toplanmış çürüntülü-humuslu torpaq hissəciklərindən formalaşdığına görə
monoton profilə malik olması ilə fərqlənir.
Beləliklə, relyefin plastika metodu əsasında kiçik Qafqazın şimal-şərq
hissəsində yerləşən Qazax rayonu “Dağ Kəsəmən” tədqiqat obyektinin müxtəlif
baxarlı yamaclarını göstərən iri miqyaslı (M 1:10 000) dəqiq torpaq xəritəsi
hazırlanmışdır.
Müəyyən edilmişdir ki, relyefin plastika xəritəsi yer səthinin real strukturuna
təsir edir və onun əsasında tərtib edilmiş torpaq xəritəsi isə relyef formalarının
torpaq örtüyünün formaları ilə əlaqəsini obyektiv əks etdsirir.
Dağlıq ərazilərin müxtəlif baxarlı yamaclarında formalaşan dağ boz-qəhvəyi
(şabalıdı) torpaqların əsas diaqnostik göstəriciləri və torpaq örtüyü strukturlarının
elementar torpaq arealları müəyyən edilmişdir.
ƏDƏBİYYAT
1. Aslanova R.H. Boyuk Qafqazm dağ boz-qəhvəyi torpaqların diaqnostikasına
kölgəli və günəşli yamacların təsiri. //ATC-nin əsarləri, X cild, I hissə, Bakı-2005,
s. 159-166
2. Həsənov V.H., Xəlilova A.Ə. Alazan vadisi torpaq örtüyünün strukturasına və
torpaqların diaqnostik göstəricilərinə relyef şəraitinin təsiri. //Azərbaycan Aqrar
Elmi jurnalı, № 1-3, Bakı, 2004, s.52-55
3.Həsənov V.H., Aslanova R.H., Xəlilova A.Ə. Relyefin plastikası metodu
əsasında torpaq xəritəsinin hazırlanması və torpaq örtüyü strukturlarının səciyyəsi.
// Azərb. MEA Xəbərləri, “biol.elm.ser.”, Bakı, 2007, № 1-2, s. 71-81
4. Həsənov V.H., Aslanova R.H., İsmayılov B.N. Kiçik Qafqazın dağ-çəmən və
dağ-meşə torpaqlarının morfogenetik diaqnostikasına torpaq örtüyü strukturlarının
formalaşmasına müxtəlif baxarlı yamacların təsiri // Azərbaycan ET Əkinçilik
İnstitutunun elmi əsərləri Məcmuəsi XXVI cild, “Maarif” nəşriy., Bakı-2015,
s.433-442
5. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi. Bakı,
“Elm”, 1998, 281s.
6.Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanın torpaq ehtiyatlarının istifadəsinin sosial-iqtisadi
əsasları. Bakı, “Elm”, 2006, 766s.
7.Məmmədov Q.Ş., Hacıyev H.M., Cəfərov A.B. Relyef nəzərə alınmaqla torpaq
xəritəsinin tərtibi. Metodik tövsiyyə, Bakı: AzETETİİ, 1993, 24 s.
8. Nuriyev E.R. Göygöl Milli Parkının dağ-meşə qonur torpaqlarının
morfogenerik diaqnostikasına müxtəlif yamacların təsiri. // Torpaqşünaslıq və
Aqrokimya əsərlər toplusu, XIX cild, Bakı, “Elm”, 2011, s. 202-207
9. Nuriyev E.R. Göygöl Milli Parkının dağ-çəmən torpaqlarının morfogenerik
diaqnostikasına şimal və cənub baxarlı yamacların təsiri.//İSSN 2222-7882 Torpaq.
və Aqrokimya jurnalı, XX cild, № 1, Bakı, “Elm”, 2011, s. 106-113
519
10.Волобуев В.Р. Устройство поверхности Мильской степи. // Докл. АН Аз.
ССР, т.4, 1948, №3, с.33-37
11. Волобуев В.Р., Мамедов Г.Ш. Карта пластики рельефа Азербайджанской
ССР (М 1:200000), Баку, 1984
12. Гаджиев Г.М. Структура почвенного покрова Мильской равнины и их
мелиоративная оценка. //Автореф. дисс. канд. с-х. наук, Баку, 1990, 25 с.
13.Гасанов Ш.Г. Генетические особенности и бонитировка почв юго-
западного Азербайджана. Изд. «Элм», Баку, 1978, 318 с.
14. Мамедов Г.Ш., Гасанов В.Г., Манафова Ф.А. Почвенно-экологический
анализ структур почвенного покрова Абшерона // Азерб. почвенные
ресурсы и их охрана, Тр. АОП, т.X, «Элм », Баку -2005, с. 383-387
15. Докучаев В.В. Избранные сочинения. Т.II, М., 1951, с. 378-466
16.Ковда В.А. Метод пластики рельефа в тематическом картографировании.
Пущино, 1987, 36 с.
17. Мамедова С.З., Гасанов В.Г., Нуриев Э.Р. Влияние экспозиции склонов на
морфогенетическую диагностику горно-луговых и горно-лесных коричневых
почв Национального Парка Гейгель Азербайджана. Материалы конф.
посвящ. 85-летию Инс-та им. В.В.Докучаева, М., 2012, с. 142-146
18. Просолов Л.И. Генезис, география и картография почв. М., 1931, 40с.
19. Салаев М.Э. Почвы Малого Кавказа. Изд.АН Азб.ССР, Баку, 1966, 329с.
20.Салаев М.Э. Диагностика и классификация почв Азербайджана. Баку,
«Элм», 1991, 240 с
21. Сибиртцев Н.М. Избранное сочинение // Почвоведение и борьба с
засухой. Т.2. М., 1953, 580 с.
22. Степанов И.Н. и др. Временная методика по составлению карт пластики
рельефа крупного и среднего масщтаба. // Методические рекомендации под
ред. В.А.Ковды, Пущино: ОНТИ НЦБИ АН СССР, 1984, 28 с
23. Степанов И.Н. Пространство и время в науке о почвах. Недокучаевское
почвоведение. М.: Наука, 2003, 184 с
24. Фридланд В.М. Структура почвенного покрова. М.: Мысль, 1984, 236 с
ВЛИЯНИЕ РАЗЛИЧНЫХ УКЛОНОВ ЭКСПОЗИЦИИ НА
МОРФОГЕНЕТИЧЕСКУЮ ДИАГНОСТИКУ ГОРНЫХ
СЕРОКОРИЧНЕВЫХ ПОЧВ МАЛОГО КАВКАЗА И КАРТИРОВАНИЕ
СТРУКТУРЫ ПОЧВЕННОГО ПОКРОВА
В.Г.Гасанов, Б.Н.Исмаилов, Р.Г.Асланова, А.М.Гасымов
Институт почвоведения и Агрохимии НАНА
На основе методов пластики рельефа с указанием различных
экспозиции составлена детальная почвенная карта (М 1: 10 000) обьекта
“Даг Кесаман” северо-восточного склона Малого Кавказа (Казахскмй р-н).
Установлено, что карта пластики рельефа, показывает и реальную структуру
земной поверхности обьекта и на основе ее составленной почвенной