Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2 Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsi dağ boz-qəhvəyi torpaqların fiziki-kimyəvi göstəricilərinə müxtəlif baxarlı yamacların təsiri
- Torpaq örtüyünün strukturlarının (TÖS) səciyyəsi.
- Dalğavari-zolaqlı TÖS
516
Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsi dağ boz-qəhvəyi torpaqların fiziki-kimyəvi göstəricilərinə müxtəlif baxarlı yamacların təsiri Diaqnostik göstəricilər Kölgəli yamaclar Günəşli yamaclar Mikroçökəklik Genetik qatların qalınlığı, sm AU'vz - 23 AU''z - 18 Bt - 32 B/C - 23 C - 30 AYvz - 18 A/B - 15 Bt - 28 B/C - 20 C - 25 AU'vz - 25 AU''z - 20 Bt - 35 B/C - 28 C - 30 Torpaq əmələgətirən suxurlar karbonatlı gilli- gillicəli çöküntülər lössəbənzər gillicəli çöküntülər gipsli-duzlu gillicəli çöküntülər Karbonatların forması B mitsella, xırda ağgözcüklər ağgözcük yumşaq noxudvari zəif ləkəli-mitsella CaCO3 , % AU-AY Bt Yox 3,4 - 4,2 6,4 - 8,6 9,7 - 14,9 6,8 - 9,3 9,8 - 10,7 Humusun miqdarı, (% ) – AU-AY və ehtiyatı, t/ha 0-20 sm 0-50 sm 2,95 - 3,52 73 - 95
118 - 123 1,88 - 2,25 32 - 45 48 - 61
2,74 - 3,32 63 - 87
127 - 142 Azotun miqdarı, % AU-AY və ehtiyatı, t/ha 0-20 sm 0-50 sm 0,23 - 0,25 3,7 - 5,4 7,3 - 9,1 0,17 - 0,19 2,1 - 2,7 4,3 - 4,5 0,25 - 0,27 3,4 - 5,1 7,9 - 10,0 C : N
7,1 - 7,5 5,6 - 6,8 6,5 - 7,2 UƏC (mq-ekv) AU+B 29,5 - 37,6 24,3 - 26,0 27,6 - 29,6 Qranulometrik <0,01 AU-AY tərkib (mm, %-lə) Bt
Bt 46,6 - 47,9 48,9 - 60,1 38,1 - 43,5 46,5 - 55,1 41,2 - 45,6 52,8 - 62,9 16,9 - 18,3 17,5 - 21,7 12,8 - 14,0 15,7 - 17,2 15,4 - 19,4 22,4 - 24,9 Sıxlıq, q/sm3 AU B 1,08 - 1,15 1,22 - 1,30 1,12 - 1,18 1,35 - 1,42 1,22 - 1,35 1,45 - 1,48 Quru qalıq ( % ) AU-AY Bt C 0,11 - 0,13 0,15 - 0,23 0,25 - 0 ,49 0,18 - 0,25 0,38 - 0,86 1,19 - 1,31 0,11 - 0,13 0,13 - 0,15 0,15 - 0,17 Təbii nəmlik, % AU-AY Bt 15,6 - 18,1 16,6 - 18,9 6,7-9,5 9,6-12,4 16,7 - 19,0 18,8 - 21,0 Bitkilərin yerüstübiokütləsi,s/ha kök 0-20 sm 20,6 - 23,4 70,5 - 85,2 9,3 - 10,7 31,5 - 35,3 25,6 - 28,2 85,4 - 92,6 Günəşli yamaclarda dağ boz-qəhvəyi (şabalıdı) torpaqların orta və şiddətli dərəcədə eroziyaya uğraması, humus qatının xeyli azalması (AU=15-20sm), strukturanın pozulması və tozlu-kəltənvari xarakter alması, qranulometrik tərkibin nisbətən yüngülləşməsi (<0,01mm=38,1-47,9%;
karbonatlı illüvial qatın (Bca) yaxşı formalaşması, iri yumşaq karbonat ağgözcük- lərinin aydın nəzərə çarpması və nisbətən torpaq səthinə yaxın yerləşməsi (35- 40sm) və s. morfoloji əlamətlər xarakteridir. Üst yuxa qatlarda (AU=15-20sm) humusun miqdarı 1,3-1,8%, alt qatlarda isə kəskin azalır (0,4-0,7%). Humusun ehtiyatı da azlıq təşkil edir və 0-20 sm-də 28-32 t/ha; 0-5- sm-də isə 40-56 t/ha arasında dəyişir. Bu torpaqlar ümumi azotla da zəif (0,08-0,11%) təmin olunmuşdur və 0-20 sm-lik qatda ehtiyatı 1,8-2,1 t/ha təşkil edir. Lakin, günəşli yamaclarda formalaşan dağ boz-qəhvəyi (şabalıdı) torpaqların profili səthdən
517
başlayaraq karbonatlılığı (CaCО 3 =6,4-8,5%) ilə fərqlənir. Orta qatlarda karbonatların maksimum miqdarı (CaCО 3 =9,5-17,1 %) qeyd olunur. Üst qatlarda (Bca+ Cca) 10,3-15,2 m-ekv qədər azalır. pH-ın su məhlulunda göstərici nisbətən artır (7,9-8,5). Cənub baxarlı ya-macların yuxa və şiddətli dərəcədə eroziyaya uğramış torpaqların səthidən şorlaşması aydın nəzərə çarpır. Quru qalığın miqdarı üst qat-larda (AU=15-20sm) 0,86%; 60-85 sm dərinlikdə isə 1,31%-ə qədər yüksəlir. Şorlaşmaya yəqin ki, şiddətli dərəcədə eroziyaya prosesi nəticəsində duzlu-gipsli torpaqəmələgətirən süxurlar (xüsusən gips Ca 2 SО
*2H 2 О) təsir göstərir. Su çəkimi analizinin nəticələrində Ca 2 SО 4 birləşmələrinin əksəriyyəti xlor (0,003-0,009%) və bikarbonat (0,029-0,046%) isə azlıq təşkil edir. Dərələrin mikroçökəkliklərində yayılmış dağ boz-qəhvəyi (şabalıdı) torpaqlar yuxarıda göstərilən kölgəli və günəşli baxarlı yamacların torpaq növlərindən torpaqəmələgəlmə prosesinin xarakterinə və morfogenetik xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Bu torpaqlar əsasən müxtəlif baxarlı yamacların üst qatlarından yuyulub toplanmış çürüntülü-humuslu torpaq hissəciklərindən təşkil olunmuşdur. Məhz bu səbəbdən torpaq profili monoton xarakterli olub, genetik qatların zəif formalaşması ilə səciyyələnir. Üst qatlarda (AUv=20-25sm) humusun miqdarı 2,7-3,3% arasında dəyişməklə 1,0-1,5 m dərinliyə qədər hərəkəti (1,0-1,3%) aydın nəzərə çarpır. Karbonatların miqdarı səthdən başlayaraq dərin qatlara doğru 6,8-10,7 % arasında dəyişməklə zəif yuyulma qeyd edilir. Udulmuş Ca+Mg miqdarının genetik qatlar üzrə paylanmasında da monotonluq hiss olunur. Bəzən hətta üst qatlarda (AUv= 26-29m-ekv) nisbətən, orta və dərin qatlarda (B+C=28-32m-ekv) onun miqdarı xeyli artır. pH-ın su məhlulunda göstəricisi 7,9-8,2 təşkil edir. Qranulometrik tərkibin torpaq profili üzrə dəyişməsi də lil hissəciklərinin (< 0,001 mm)üst qatlardan yuyulması nəzərə çarpır. Belə ki, çimləşmiş üst qatlarda (AUv=20-25sm) fiziki gilin (< 0,01 mm) miqdarı 41,2-45,6 %, lil hissəcikləri (< 0,001 mm) isə 15,5-19,4 % arasında dəyişdiyi halda, orta qatlarda (B=40-75sm) onların kəmiyyəti müvafiq olaraq 52,6-62,9 %; 22,3-24,9 %-ə qədər yüksəlir. Bu torpaqlarda quru qalığın miqdarı0,152-0,168 % təşkil edir və şorlaşma əlamətləri nəzərə çarpmır. Torpaq örtüyünün strukturlarının (TÖS) səciyyəsi.Kiçik Qafqazın şimaı-şərq yamacı etalon (Dağ-Kəsəmən) tədqiqat sahəsinin hazırlanmış relyefin plastikası və torpaq xəritələri (M 1:10 000) əsasında torpaq örtüyü strukturlarının (TÖS) 3 tipi ayrılmışdır: 1.Yelpikvari-zolaqlı; 2. Daığavari- zolaqlı; 3. Dairəvi-konusvari.
meylli yamaclarını əhatə etməklə, orta və şiddətli dərəcədə eroziyaya uğra- mış yuxa, az humuslu, yüksək karbonatlı, nisbətən yüngül qranulometrik tərkibli növləri yayılmışdır. Dalğavari-zolaqlı TÖS – tədqiqat sahəsinin kölgəli (şimal-qərb) ba- xarlı az meylli yamaclarında formalaşmışdır. Burada dağ boz-qəhvəyi torpaqların yaxşı inkişaf etmiş bitki örtüyünə, qalın torpaq profilinə və humus qatına malik növləri yayılmışdır. Əlverişli nəmlənmə şəraiti üst qatdan (AU = 0-20sm) karbonatların yuyulmasına səbəb olmuşdur.
Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|