Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
48
49
Anayasa'ya göre ayrıca, bakanlar kurulu tarafından yapılacak
atamalarda parlamentonun görüşünün alınması da 2008 yılından
beri zorunludur. Bakanlar kurulu tarafından yapılacak atamalar
parlamentonun her iki kanadında oluşturulacak ilgili komisyonlar
tarafından değerlendirilir ve her iki meclisteki komisyonun da en az üçte
iki çoğunlukla atamayı reddetmesi durumunda atama yapılamaz.
- Parlamentoyu Olağanüstü Toplantıya Çağırma Yetkisi
Anayasa’nın 30’uncu maddesine göre, meclis üye çoğunluğunun veya
başbakanın talebi üzerine meclisin olağanüstü toplanabilmesi ancak
cumhurbaşkanının çıkardığı kararname ile mümkün olabilmektedir.
Cumhurbaşkanının bu konudaki yetkisi bağlı değil, ihtiyari olup talep
üzerine cumhurbaşkanı meclisi toplamak zorunda değildir.
- Diplomasi ve Savunmaya İlişkin Yetkiler
Anayasa’nın 14’üncü maddesine göre cumhurbaşkanı yabancı ülkelere
gönderdiği büyükelçilere ve olağanüstü aracılara güven belgesi verir ve
yabancı büyükelçiler ile olağanüstü aracıların güven belgelerini kabul
eder. Cumhurbaşkanı uluslararası sözleşme ve antlaşmaları görüşme ve
onaylama yetkisine sahiptir.
Anayasa’nın 15’inci maddesine göre, cumhurbaşkanının savunma
ve ulusal güvenlik konularında da önemli bir rolü vardır. Başkomutan
olarak nükleer silah kullanma kararı verme yetkisi bulunmaktadır.
Cumhurbaşkanı orduların başkomutanı sıfatıyla Ulusal Yüksek Savunma
Konseyi ve komitelerine başkanlık eder. Anayasa’nın 21’inci maddesine
göre başbakan bu konsey ve komitelere de ancak vekâleten başkanlık
edebilir.
- Özel/Bireysel Af İlan Etme Yetkisi
Anayasa’nın 17’nci maddesine göre, cumhurbaşkanı, kanunca
öngörülen kişileri, yine kanunca öngörülen hüküm ve şartlar
doğrultusunda af yetkisine sahiptir. Cumhurbaşkanı bu yetkisini Yüksek
Yargı Konseyine danışarak, başbakan ve adalet bakanının kararnameyi
imzalamasıyla kullanır.
54
54
Bir yargı organı olan Anayasa Konseyi; parlamento ve cumhurbaşkanı seçimlerinin geçerliliğini de-
netler; yasama ve düzenleyici işlem alanlarının belirlenmesi için yapılan başvururları karara bağlar;
yasaların, iç tüzüklerin, anlaşma ve sözleşmelerin anayasaya uygunluk denetimini yapar. Fransız
Anayasa Konseyinin kuruluşu, görevleri ve işleyişi konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Muammer Oy-
tan, “Fransa’da Anayasa Konseyinin Kuruluşu, Görevleri ve İşleyişi Konusunda Bir İnceleme,” Amme
İdaresi Dergisi
, Sayı 13 (Eylül 1980), s.25-38.
Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
48
49
Cumhurbaşkanının Sorumluluğu
Fransa’da cumhurbaşkanının (ABD’de olduğu gibi) siyasi sorumluluğu
bulunmamaktadır. Sadece karşı imza kuralıyla yaptığı işlemlerden dolayı,
karşı imza sahibinin yani başbakan ya da ilgili bakanın siyasi sorumluluğu
bulunmaktadır.
Cumhurbaşkanının
sorumsuzluğu
kuralının
iki
istisnası
bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Anayasa’nın 53’üncü maddesine göre,
Uluslararası Ceza Mahkemesinin görev alanına giren cezai konulardır.
Diğeri de Anayasa’nın 68’inci maddesine göre, cumhurbaşkanının,
makamla bağdaşmayacak şekilde görevlerini açıkça ihlal etmesi
durumudur. Fransa Anayasası’nın ilk halinde cumhurbaşkanına ancak
(Türkiye’de olduğu gibi) vatana ihanet durumunda cezai sorumluluk
öngörülmüştür. 19 Şubat 2007’de yapılan bir anayasa değişikliğiyle bu
kural, makamla bağdaşmayacak şekilde görevlerini açıkça ihlal etmesi
olarak değiştirilmiştir.
Cumhurbaşkanının bu şekilde suçlandırılması ancak parlamentonun
her iki kanadının bu yöndeki bir önergeyi ayrı ayrı kabulü ile mümkündür.
Cumhurbaşkanının suçlandırılması önergesinin kabulünün ardından
parlamentonun her iki kanadı ortak bir ortak oturumda, Yüksek Mahkeme
sıfatıyla toplanır ve gizli oylamayla cumhurbaşkanının görevden alınıp
alınmamasını oylar. Bu oylamada vekâleten oy kullanılamaz ve sadece
cumhurbaşkanının görevden alınması yönündeki oylar sayılır. Eğer üye
sayısının üçte ikisi cumhurbaşkanının görevden alınması yönünde oy
kullanırsa cumhurbaşkanı görevden alınmış olur ve Yüksek Mahkemenin
bu kararı derhal uygulanır. Ayrıca, cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu
da görev süresi boyunca ertelenir. Fransa Anayasası’nın 67’nci
maddesine göre “Cumhurbaşkanı görev süresince hiçbir mahkeme ya da
idari merci önünde tanıklık etmeye zorlanamaz, hiçbir hukuk davasına
konu edilemez ya da suçlamalara, kovuşturma ya da soruşturmaya tabi
tutulamaz. Cumhurbaşkanının görev süresi boyunca hiçbir hak düşürücü
süre işlemez. Cumhurbaşkanının görev süresi boyunca ertelenmiş
dava ve kovuşturmaların tamamı Cumhurbaşkanının görev süresinin
bitmesinden itibaren bir ay içinde açılır.”
Cumhurbaşkanlığı makamında sürekli boşalma olursa Senato başkanı,
geçici boşalma halinde ise başbakan vekâlet eder. Sürekli boşalma
Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
50
51
halinde Senato başkanının cumhurbaşkanlığını, Anayasa Konseyinin
onaylaması gerekmektedir. Bu şekilde göreve gelen Senato başkanı,
cumhurbaşkanlığında kalan süreyi tamamlar; ancak, bu süre boyunca,
referanduma gitme ve meclisi feshetme yetkilerini kullanamaz. Eğer
herhangi bir sebepten dolayı Senato başkanı da görevi üstlenemeyecek
olursa başbakan kalan süre boyunca cumhurbaşkanlığına vekâlet eder.
55
4.1.2. Hükümet
Hükümetin Kurulması ve Görev Süresinin Bitmesi
Anayasa’nın 8’inci maddesine göre hükümet, cumhurbaşkanı
tarafından atanan bir başbakan ile onun seçtiği ve cumhurbaşkanınca
onaylanan bakanlar kurulu üyelerinden oluşmaktadır. Cumhurbaşkanının
kimi başbakan olarak atayabileceğine ilişkin anayasada bağlayıcı bir
hüküm bulunmamaktadır. Yani cumhurbaşkanı istediği kişiyi başbakan
olarak atamakta özgürdür. Ancak bununla birlikte, bir siyasi kriz
doğmaması için cumhurbaşkanları genellikle, parlamento çoğunluğunun
desteğini alabilecek isimleri başbakan olarak atamaktadır.
Benzer bir şekilde, başbakanın da kimleri bakan olarak önerebileceği
konusunda bir anayasal kısıt bulunmamaktadır. Ancak cumhurbaşkanına
benzer bir şekilde başbakan da siyasi gerçekleri göz önünde bulundurmak
zorundadır. Eğer koalisyon kurulacaksa kabine dağılımının nasıl olacağını
başbakan koalisyon ortaklarıyla, koalisyon olmayacaksa da bunu kendi
parti yönetimiyle istişare ederek belirler. Ayrıca, cumhurbaşkanıyla daha
yakın çalışacakları için özellikle dış işleri ve savunma bakanlıklarına
yapacağı atamalarda cumhurbaşkanının onaylayabileceği isimler
olmasına özen gösterilir. Fransız hükümet geleneğinde bakanların fazla
siyasi olmamalarına özen gösterilir.
56
Bu şekilde kurulan hükümetin parlamentodan güvenoyu almasına
gerek yoktur. Bir rasyonelleştirilmiş parlamentarizm yeniliği olan bu
uygulamaya zımni güven denir. Bununla birlikte başbakan, Anayasa’nın
49’uncu maddesine göre, Millet Meclisinden hükümet programı ya da
genel politika belirleyen bir beyanname için güven isteminde bulunabilir.
55
Rıza Arslan, Demokratik Yönetim Sistemleri (Bursa: Dora Yayınları, 2013), s. 259.
56
Arslan, Demokratik Yönetim Sistemleri, s. 263-264
Dostları ilə paylaş: |