Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 72 73 karşı en önemli enstrüman, fesih yetkisidir. Anayasa’nın 12’nci maddesine göre, cumhurbaşkanı hiçbir sebep göstermeksizin Millet Meclisini feshedebilir. Bu çok önemli yetki sayesinde, birçok siyasi uyuşmazlıkta parlamento, cumhurbaşkanı ile uyumlu bir çalışma yöntemi izlemek zorunda kalabilmektedir. Cumhurbaşkanı bu yetkisini, olağanüstü hal ilan ettiğin- de ya da parlamentoyu fes- hettikten sonra yeni seçilen parlamento için ilk bir yılda kullanamaz. Dolayısıyla Mil- let Meclisini feshetmek cum- hurbaşkanı açısından da çok önemli siyasi sonuçlar doğu- rabilmektedir. Kendisiyle ça- tışan bir parlamentoyu feshettikten sonra yeni seçilen parlamentonun da aynı çizgide olması durumunda cumhurbaşkanının önünde sadece iki se- çenek kalmaktadır: istifa etmek veya yeni parlamentoya uyum sağlamak. Bu yüzden, uygulamada cumhurbaşkanları, sadece ya kendi lehlerine par- lamento çoğunluğu oluşması ihtimalinde ya da destekledikleri hükümetin parlamento tarafından güvensizlik oyuyla düşürülmesi durumunda Par- lamentoyu fesih yetkisini kullanmaktadırlar. Nitekim Beşinci Cumhuriyet Dönemi’ndeki ilk parlamento feshi yetkisi, 1962’de De Gaulle’ün desteklediği hükümetin güvensizlik oyuyla düşürülmesi üzerine kullanılmıştır. De Gaulle bu yetkisini daha sonra 1968’de de kullanmıştır. Benzer şekilde Mitterrand, 1981 ve 1988 yılında seçildiğinde kendi lehine bir parlamento çoğunluğu sağlamak üzere iki kez bu yetkiye başvurmuştur. Bu yetki son olarak 1997 yılında Cumhurbaşkanı Chirac tarafından yine aynı gerekçeyle, yani kendi lehine bir parlamento çoğunluğu sağlamak üzere kullanılmış ancak yeni seçilen parlamentoda da Chirac lehine bir çoğunluk sağlanamamıştır. 113 Bu tarihten sonra cumhurbaşkanları fesih yetkisini bir daha kullanmamışlardır. 114 113 Schain, “Politics in France”, s. 133. 114 Ercan Eyüboğlu, “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyete Doğru,” (Yarı)Başkanlık Sistemi ve Türki- ye: Ülkeler, Deneyimler ve Karşılaştırmalı Analiz içinde, İhsan Kamalak, ed. (İstanbul: Kalkedon Yayın- ları, 2014), s. 172. Jacques Chirac Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 72 73 Cumhurbaşkanının parlamentoya karşı elinde bulunan en önemli enstrümanlardan birisi de parlamento tarafından kabul edilen kanunları referanduma götürebilme yetkisidir . Anayasa’nın 11’inci maddesi uyarınca cumhurbaşkanı, başbakanın önerisiyle referanduma gidebilir. Bu tür bir referandumda başbakanın imzası gerekli değildir. Ancak, 1962 yılında cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine ilişkin anayasa değişikliğini referanduma götürürken Cumhurbaşkanı De Gaulle, bu teklife karşı olan Başbakan Debre’nin önerisini almamıştır. Bununu üzerine Başbakan, Anayasa Konseyine başvurmuş; ancak referandum sonucunda çok yüksek oranda “evet” oyu çıktığı için Anayasa Konseyi, halk iradesiyle çatışmamak için bu duruma onay vermiştir. 115 Dolayısıyla, Anayasa Konseyinin içtihadına göre, başbakanın önerisi referandumlar için gerekli koşul olmaktan çıkmıştır. Referandum yetkisi, cumhurbaşkanının halk desteğini arkasına alarak parlamento çalışmalarını, işlevsiz kılmasına fırsat tanıyabileceği şeklinde eleştirilmiştir. 116 Nitekim referandumların bu amaçlarla ve anayasa aykırı olarak kullanıldığı durumlar olmuştur. Anayasa’nın 11’inci maddesi referandum yetkisinin sadece kamu kurum ve kuruluşlarının örgütlenmesine ilişkin durumlarda ya da uluslararası sözleşmelerin onaylanması halinde kullanılabileceğini ve anayasa değişikliklerinin ise sadece Anayasa’nın 89’uncu maddesinde gösterilen yolla mümkün olabileceğini belirtmesine rağmen De Gaulle 1962 ve 1969’da iki kez, Mitterrand ise 1988’de bir kez bu yolla Anayasa’yı değiştirmişlerdir. 117 Referandum yetkisiyle cumhurbaşkanının, parlamentoya karşı da bu yetkisini kullanabileceği tehdidinde bulunarak temel politika belirleyicisi olacağı ve bazı girişimleri yasalaşmadan engelleyebileceği yönünde eleştiriler de getirilmektedir. Ancak cumhurbaşkanları şimdiye kadar parlamentonun çıkarmış olduğu kanunları referanduma hiç götürmemişler; bunun yerine Anayasa Konseyine başvurmayı tercih etmişlerdir. 1958 Anayasası döneminde toplam dokuz referandum yapılmış; bunların üçü Avrupa Birliği’ne, biri Cezayir’in bağımsızlığına, biri Yeni 115 Eyüboğlu, “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyete Doğru,” s. 141. 116 Çam, Çağdaş Devlet Sistemleri, s. 166. 117 Eyüboğlu, “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyete Doğru”, s. 145. Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 74 75 Kaledonya’nın özerkliğine, dördü de anayasa değişikliklerine ilişkin tasarılar olmuştur. 118 Öte yandan referandum, cumhurbaşkanının sorumluluğu açısından önemli bir olgudur. De Gaulle referandum yolunu sık sık kullanan bir cumhurbaşkanı olmuştur. Cumhurbaşkanlığı döneminde beş kez kullandığı referandumların dördünden istediği sonucu almış, sonuncusunda halk De Gaulle’ün önerisi aleyhine tercihte bulununca De Gaulle, bunu kendisine olan halk desteğinin yitirildiği şeklinde yorumlamış ve siyaseten sorumluluğu üzerine alarak istifa etmiştir. Bu örnek referandum yetkisinin, siyasal işlevi ve sonuçları bakımından cumhurbaşkanının siyasi sorumluluğunu gerektirdiğini ortaya koymaktadır. 119 Ancak buradaki sorumluluk parlamenter sistemlerde olduğu gibi Parlamentoya değil, halka karşıdır. Cumhurbaşkanının münhasır bir yetkisi olmasına rağmen düzenleyici işlemleri de kapsadığı için parlamento ile ilişkileri bağlamında ele alınabilecek bir diğer konu da, olağanüstü hal ilanında kullanabileceği yetkilerdir . Arjantin’de benzer yetkilere sahip olan devlet başkanı, kendisine anayasal olarak sağlanan acil durum yetkilerine sıklıkla başvurup anayasal konumunu bir nevi istismar ederken, Fransa’da, daha olgun bir demokraside, bu yetkilerin istismar edilmeden nasıl kullanılabileceği görülmektedir. Fransa Cumhurbaşkanı böylesine büyük yetkilere hem de denetimsiz bir şekilde sahipken olağanüstü durum yetkileri bugüne dek dört kez kullanmıştır. Birincisi, Cezayir’deki askerî ayaklanma ve hükümet darbesi nedeniyle 23 Nisan 1961’de De Gaulle tarafından kullanılmıştır. Zaten bu durumun gerçekten olağanüstü bir durum olduğuna dair kamuoyunda genel bir kanaat oluşmuş ve Cumhurbaşkanı De Gaulle desteklenmiştir. Bu yetkilerin ikinci kullanımı ise 1984 yılında Yeni Kaledonya’da bağımsızlık hareketleri çerçevesinde yaşanan karışıkılıklara ilişkin olmuştur. Üçüncü olağanüstü hal ilanı ise, 2005 yılında Paris’te yaşanan büyük çaplı sokak olaylarına istinaden Cumhurbaşkanı Jacques Chirac tarafından yapılmıştır. Son olarak 13 Kasım 2015 tarihinde yaşanan terör saldırılarından sonra tedbirler 118 “Referendums in France”, Fransa Dışişleri Bakanlığı Bilgi Notu, (Mart 2007), Fransa’nın Katman- du Büyükelçiliği İnternet Sitesi, http://www.ambafrance-np.org/IMG/pdf/Referendums_ag.pdf, Erişim: 26.01.2014. 119 Jean Massot, La Presidence de la Republique en France, La Documentation Française (Paris, 1986), s. 111-124’ten aktaran Vergin, “Genel Oy Kapsamında Cumhurbaşkanı”, s.137. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|