Arxeo logiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 5,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Daşbulaq yaşayış yeri. Qazıntı sahəsindən görünüş.
100
Qazıntı sahəsindən görünüş.
Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri və Cənubi Qafqaz qaz boru kəmərinin inşası ilə əlaqədar 2004-2005-ci illərdə Gəncə-Qazax bölgəsində geniş arxeo loji qazıntılarla öyrən ilmiş III Hacıalılı, Faxralı, Daşburun və Qıraq Kəsəmən yaşayış yerləri orta əsr kənd tipli yaşayış məskənlərinin səciyyəsi ba xımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edirlər. Qıraq Kəsəmən yaşayış yeri Ağstafa rayonunun eyni adlı kəndindən təxminən 2 k m şərqdə, Kür çayından, Qalabozu yaşayış yerind ən təxminən 3 k m cənubda qərbdən şərqə uzanan, terraslarla vadiyə enən təpənin cənub-şərq yamacında yerləşir. Təpənin hündürlüyü 2-5 m, sahəsi bir neçə hektardır (tablo 29, ş ək.l). Şimal tərəfdə daha hündür, yamacları dik, şərqdə isə əksinə, yamacları mailidir. Yaşayış yerinin
ərazisindən XIX-XX
əsrlərdə qəbiristanlıq kimi istifadə olunduğundan abidənin mədəni təbəqə yatımı c iddi dağınt ıya mə ruz qalmışdır. Qıraq Kəsə mən yaşayış yerində qazıntı işləri dörd sahədə aparılmış, üç yoxlama qazıntısı qoyulmuşdur. Bakı-Tbilisi- Ceyhan boru kəmərinin dəhlizində 75 m uzunluğunda, 4-5 m enində I sahədə aparılmış qazıntı nəticəsində mədəni təbəqə yatımının qalınlığı təpənin bütün sahələrində eyni olmayıb kənarlarda 40-60 sm olduğu halda mə rkə zdə 1 m və daha artıq təşkil etdiyi müəyyənləşdirilmişdir. Bu rada təsərrüfat təyinatlı tikili qalıqla rı (tablo 29, ş ək. 2), ocaqlar, təndirlər, təsərrüfat quyuları aşkara ç ıxa rılıb tədqiq edilmişdir. I qa zıntı sahəsinə paralel Cənubi Qa fqaz qaz boru kə məri xəttində IV qazıntı sahəsində 176
təsərrüfat və məişət quyuları, təndir və ocaq qalıqla rı aşkarlan mışdır. I qa zıntı sahəsindən 40 m cənub-şərqdə, çökək sahədə aparılmış qazıntıla r is ə (II qazıntı, II şurf) Kür çayının b ir neçə dəfə məcrasından çıxaraq ətraf əraziləri, o cü mlədən yaşayış məskənini basdığını təsdiqləyən faktik materiallar vermişdir (T.M.Достиев, B.A.Kвачидзе, 2006; T.M.Дос тиев,
2007).
Cənubi Qa fqaz boru kə məri xəttində abidənin çökə k əra zisində, 384 k v.m sahədə (III qazıntı) aparılmış tədqiqat işləri nəticəsində ema lat xana qalıq ları (tablo 29, şək. 3), möhrə divar qalığı, arx yeri, təsərrüfat və məişət quyuları, təndir və
101
ocaqlar üzə çıxarılmışdır. Qazıntının mü xtəlif sahələrində mədəni təbəqənin qalınlığı fərqli olub 60-110 sm arasında dəyişir. Yaşayış yerində geniş sahəli qazıntılar yo xlama - şurf qazıntılarla uzlaşdırılmış, yaşayış yerinin çökək ərazisində üç şurf qoyulmuşdur. III şurf qazıntısı daha maraqlı nəticə vermiş, burada təsərrüfat təyinatlı sahə üzə çıxarılmışdır. Həmin sahədə təsərrüfat quyusu, çiyinə qədər torpağa basdırılmış üç küp, dən daşı, kirkirə daşı, ocaq qalığı aşkarlan mışdır. Qazıntıların nəticələri Qıraq Kəsəmən yaşayış yerinin sərbəst plan quruluşuna malik, seyrək tikililəri o lan geniş sahəli kənd məskəni tipinə mənsubluğunu söyləməyə əsas verir. Qıraq Kəsəmən yaşayış yerində qazıntılar nəticəsində əldə olunmuş tapıntılar VIII-X əsrlər üçün səciyyəvi olan şirsiz və şirli qab-qacaqla, dəmir a lətlər, metal əşyalar, şüşə məmulatla təmsil olunmuşdur. Şirli qablar arasında piyalə və duzqabı fraq mentlərinin, şüşə mə mulat arasında is ə bilərziklə rin ço xluğu diqqəti cə lb edir. Daşbulaq yaşayış yeri Şəmkir rayonunun Daşbulaq kəndinin cənub kənarında, qurumuş çay yatağının şərq tərəfində yerləşir. Planda ellips formasına yaxın olub çay yatağı boyunca şimal-cənub istiqamətlərində uzanan 160 m uzunluqda, 70-75 m enində, 2 m hündürlükdə təpə şəklindədir. Təpənin ətəkləri mailidir, şərq tərəfdə isə ətraf əraziyə qarışaraq sərhədləri bilinmir. Asfalt yolun inşası ilə əlaqədar mikrorelyef pozulmuş, təpə ilkin formasını itirmişdir. Dəllər Cəyir və Daşbulaq kəndlərini birləşdirən şose yol çəkilərkən yaşayış yerinin üst təbəqəsi qismən sıyrılıb götürülmüşdür. Yaşayış yerinin cənub-qərbindən şimal-şərqinə istiqamətlənməklə şose yolu abidəni iki hissəyə bölür. 2004-2005-ci illərdə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Cənubi Qafqaz qaz boru kəmərlərinin inşaatı ilə bağlı abidənin cənub tərəfində, 316 k v.m sahədə arxeoloji qazıntılar aparılmışdır (M.M.Hüseynov, B.M.Cəlilov, 2007, səh. 61-63). Mədəni təbəqənin qalınlığı 80 sm-ə çatır. Orada təsərrüfat və məişət quyuları, təndir qalıqları aşkarlanıb tədqiq edilmişdir. Təsərrüfat quyularının bəzilərinin divarı hamarlanaraq üzərinə suvaq çəkilmişdir. Təndirlərin divarlarına içəri tərəfdən cızma xətlər salınmasına da rast gəlinmişdir. Əldə olunan arxeoloji materialların böyük əksəriyyəti quyulardan tapılmışdır. Tapıntılar arasında şirli və şirsiz saxsı məmulat çoxluq təşkil edir. Onların içərisində öz orijinal forması ilə fərqlənən şirsiz qab nümunələri, basma üsulu ilə bəzədilmiş təsvir motivli boyalı qablar diqqəti cəlb edir. Bütövlükdə, arxeoloji materialların müqayisəli təhlili Daşbulaq yaşayış yerinin IX-XI əsrlərdə fəaliyyətdə olduğunu sənədləşdirir. Gəncə nahiyəsinin kəndlərindən birinin xarabalıqları Goranboy rayonunun Faxralı kəndindən şimalda aşkarlanıb tədqiq edilmişdir (B.A.Kвачидзе, 2004a, cтp.142-150). Yaşayış yerinin uzunluğu 300 m-dən artıqdır. 2004-2005-ci illərdə Bakı-Tbilisi-Ceyhan Yüklə 5,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|