Asinxron mashina xakida tushuncha. Asinxron dvigatellarning rotorlari xakida tushuncha. Asinxron dvigatelning ishlash printsipi

8-rasm. Faza rotor:
1 — val, 2 — rotor pulat uzagi, 3 — kontakt xalkalar, 4 — rotor chulgami.
Bu xalkalar mashinaning temir kdomlaridai va bir-biridan puxta izolyatsiyalangan. Mashinaning kuzgalmas kismiga urnatilgan maxsus tutkichlarda yupka mis plastinkalardan yoki kumirdan yasalgan chutkalar urnatilgan. CHutkalar prujina yordamida xalkalarga tegib turadi, rotor aylanganda chutkalar xalkalarda sirpanadi va elektr tokini yaxshi utkazadigan kontakt xosil kiladi. SHunday kilib, rotor chulgamlarining bosh uchlari xalka va chutkalar orkali tashki klemmalarga chikariladi. Rotor chulgamining klemmalari R1, R2 va RZ bilan belgilanadi. 9-rasmda faza rotorli asinxron dvigatelning ayrim kismlari kursatilgan. Asinxron dvigatelni yurgizish uchun uning stator chulgami uch fazali tok tarmogiga ulanishi lozi m. Faza rotorli dvigatelь maxsus yurgizish reostati yordamida yurgiziladi. Yurgizish reostati rotor chulgami bilan ketma-ket ulanadi. Yurgizish reostati yulduz usulida ulangan uch fazali reostatdir. Yurgizish reostatining karshiligi 4...6 boskichli. Dvigatelь yurgizilayotganida yurgizish reostatining xamma karshiligi rotor chulgamiga butunlay ulangan bulishi lozim. Stator chulgamlari tarmokka ulanganda dvigatelning rotori aylana boshlaydi. Uning tezligi oshgan sari yurgizish reostatining karshiligi uning surgichi yordamida bir boskichga kamaytirib boriladi va yurgizish oxirida reostat karshiligi sxemadan butunlay chikariladi. Bunda dvigatelning aylanish chastotasi valdagi nagruzka kiymati bilan aniklanadi.

9- rasm. Faza rotorli asinxron dvigatelning umumiy kurinishi
(markasi MT-22-6, 75 kVt):
1 — val, 2 — podshipnik shchiti, 3 — chutka tutkich, 4 — korpus, 5 — stator chulgami, 6 — stator pulat uzagi, 7 — ventilyator kopkoy, 8 — rotor pulat uzagi, 9 — rotor chulgami, 10 — kontakt xalkalar, 11 — podshipnik kopkogi.


Yurgizish reostatining karshiligi nolga teng bulganda rotor chulgamlari kiska tutashib koladi. Xalka va chutkalar mashinaning nozik kismlari xisoblanib, chutkalar xalkalarda sirpanaverib yeyiladi va tez ishdan chikadi. Asinxron dvigatelda stator zanjiri rotor zanjiri bilan elektr jixatdan uzaro boglanmagan. Stator chulgamlari tarmok kuchlanishiga ulanganda chulgamlardan utadigan uch fazali tok energiyasi rotorga magnit maydoni vositasida uzatiladi. Bu jixatdan asinxron dvigatelь transformatorga uxshaydi. Stator chulgami transformatorning birlamchi chulgami, rotor chulgami esa transformatorning ikkilamchi chulgami urnida ishlaydi. SHuning uchun asinxron dvigatellar ba’zan induktsion mashinalar deyiladi. Sanoat korxonalarida asosan, kiska tutashtirilgan rotorli asinxron dvigatelь urnatiladi. kiska tutashtirilgan rotorli asinxron dvigatellarning tuzilishi oddiy, ishda ishonchli, ularni boshkarish oson. Lekin ularda yurgizish momentining kichikligi va yurgizish tokining kattaligi kiska tutashtirilgan rotorli dvigatellarning kamchiligi xisoblanadi. SHuning uchun yurgizish momenti uncha katta bulmagan mexanizmlarda kiska tutashtirilgan rotorli asinxron dvigatellar kullaniladi. Faza rotorli asinxron dvigatelda yurgizish momentini yurgizish reostata yordamida maksimal momentgacha oshirish mumkin. SHuning uchun faza rotorli asinxron dvigatellar katta nagruzka bilan yurgizilishi lozim bulgan va rotorning aylanish chastotasini rostlash talab kilinadigan mexanizmlarda kullaniladi. 10-rasmda kiska tutashtirilgan rotorli (a) va faza rotorli asinxron dvigatelning {6) elektr sxemasi kursatilgan. X,ar bir asinxron dvigatelning texnik xarakteristikasi uning pasportida yozilgan buladi. Unda kuyidagilar kursatiladi



Asinxron dvigatelning ishlash printsipi stator chulgamlaridan uch fazali tok utganda statorda aylanma magnit maydonining xosil bulishiga asoslangan. Asinxron dvigatelning ishlash printsipini urganish uchun ichiga magnit kutblari maxkamlangan va uz uki atrofida erkin aylanadigan xalka 1 olinadi (11-rasm). Bu xalka aylanganda, uning ichidagi magnit maydoni xam aylanadi, natijada aylanma magnit maydoni xosil buladi. Endi bu xalka ichiga yengil aylanadigan kiska tutashgan rotor 2 urnatamiz. Agar magnitli xalka ma’lum bir tezlikda, masalan, ^tezlikda aylantirilsa, magnit maydonining kuch chiziklari rotorning kiska tutashtirilgan simlarini kesib utadi va bu simlarda EYuK xosil buladi. Bu EYuK rotor simlarida tok xosil kiladi. Rotorning kiska tutashgan simlarida (yoki rotor chulgamlarida) xosil bulgan shu tokning aylanma magnit maydoni bilan uzaro ta’siri natijasida rotor simlariga elektromagnit kuchlar F_c ta’sir kiladi.

11-rasm
Bu kuchlarning yunalishi chap kul koidasi bilan aniklanadi. Rotorning ayrim simlariga ta’sir etuvchi kuchlar uni aylantiradigan elektromagnit momenti xosil kiladi. Natijada rotor xam kndaydir, masalan, p₂ tezlik bilan aylanma magnit maydoni yunalishida aylana boshlaydi. Demak, asinxron dvigatelning ishlash printsipi aylanma magnit maydoni bilan rotorning kiska tutashtirilgan simlarida (yoki rotor chulgamlarida) xosil buladigan toklarning uzaro ta’siriga asoslangan ekan. Real uch fazali sinxron dvigatellarda stator chulgamlaridan uch fazali tok utganda stator ichida aylanma magnit maydoni uz-uzidan xosil buladi.
Ayrim fazalarni bir-biriga nisbatan 120° ga siljigan stator chulgamlarining toki, fazoda bir-biriga nisbatan 120° ga siljigan magnitlovchi kuchlarni va stator ichida ma’lum bir tezlikda aylanadigan aylanma magnit maydoni (magnit okimi) ni xosil kiladi.
Endi ayrim faza chulgamlari ikki uramdan iborat bulgan uch fazali asinxron dvigatelь statorida aylanma magnit maydonining xosil bulishini kurib chikamiz. 12-rasmda ayrim faza chulgamlari ikki uramdan, ya’ni stator uzagining pazlarida joylashgan turtta simdan iborat bulgan stator sxemasi chizilgan. Stator chulgami yulduz usulida ulangan. Uzakning 1, 2, 7 va 8-pazlaridagi simlar A fazaga; 5, 6, 11 va 12-pazlaridagi simlar V fazaga; 9, 10, 3 va 4-pazlaridagi simlar S fazaga tegishlidir. CHulgamning bosh uchidan oxirgi uchiga yunalgan tok musbat, teskari tomonga yunalgan tok manfiy deb kabul kilinadi. Ma’lumki, tokli xar bir chulgam Uzgaruvchan magnit maydonini xosil kiladi. Uch fazali tokning uchta Uzgaruvchan magnit maydoni kushilib umumiy yigindi magnit maydonini xosil kiladi.