Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1863
Erzurum valiliği, vilayet maarif idaresi, Evkâf Nezâreti, Maarif Nezâreti Muhasebe Kalemi ve Meclis-i Kebiri arasında aylar süren yazışmalar neticesinde adı geçen vakıfların münderis olduğuna karar verilerek maarif yolunda sarf edilmesine dair karar çıkmıştı (Haziran-1906). 97
Bu minvaldeki sıkıntıların hâlledilmesi için 1906 yılında Dâhiliye Nezâreti devreye girmiş ve Maarif Nezâretinin bir çözüm önerisi kabul edilerek tüm taşra idarelerine göndermişti. Buna göre Evkâf ve Maarif Nezâretleri arasında münderis olup olmadığı noktasında anlaşmazlık olan vakıflar hakkında bu Nezâretlerin mahalli komisyonlarınca yeniden tahkikat yapılacak, beraberce kayıt altına alınarak tanzim edilen tutanaklar idare meclislerince de incelendikten sonra Nezâretler de gerekli tahkikatı yapacak ve nihai karar verilecektir. 98 Dâhiliye Nezâretinin ortaya koyduğu bu çözüm esasında çok olağanüstü bir formül gibi görünmemektedir. Teklifin içeriğine bakıldığında taşra idarelerinin eşgüdümünün sağlanmaya çalışıldığı ve merkezi idarenin süreçteki yerinin tespit edilerek keyfiliklerin önüne geçilmeye çabalandığı anlaşılmaktadır. Münderis vakıf gelirlerinin uygun bir şekilde yönetilemediği yerlerden biri de Kayseri Sancağı’ydı. Ankara Vilayetine yazılan şukkada bu sancaktaki gelirlerin layıkıyla idare edilerek iptidâî mekteplerin ıslah edilmesi, sayılarının artırılması ve rüştiyelerin şartlarının da iyileştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ihtar edilmişti (1893). 99 Ülke genelinde görülen uygunsuzluklar ve ihmaller nedeniyle Maarif Nezâretinden tüm valilik, müstakil mutasarrıflık ve maarif idarelerine gönderilen bir genelgede münderis vakıfların gelirlerinin, giderlerinin ve nerelere sarf edildiklerinin merkezi idarece bilenemediği belirtilmişti. Bu nedenle bu başlıklar altında gerekli tahkikat ve tetkikatın yapılarak cetvel ve defterlere kaydedilip gönderilmesi emredilmişti (31 Temmuz 1893). 100
Taşra maarif idarelerinde süreç yönetimi anlamında sıkıntıların önünün alınamaması üzerine Maarif Nezâreti’nin denetimleri sürdürdüğü anlaşılmaktadır. 1898 tarihinde yine maarif idarelerine gönderilen genelgede münderis vakıf gelirlerinin zayi edilmemesi hususu vurgulanarak gelirlerin bilgisi istenmişti. Burada dikkat çeken bir sorun münderis vakıflar için görevlendirilen kâtip ve diğer memurların kefilsiz ve maaşsız olmalarıydı. Böyle olunca gelir ve giderlerdeki suiistimaller önlenemiyordu. Bunun üzerine vilayetlerce, istihdam edilen kâtiplerin kefalete bağlanmaya başladıkları ve bölgelerindeki münderis vakıf gelirlerinin tutarının bildirildiği görülmektedir. Örneğin
97 BOA. MF. MKT. 864/13 (1323.R.11/15 Haziran 1905). 98 BOA. DH. MKT. 2609/94 (1323.Za.20/16 Ocak 1906). 99 BOA. MF. MKT. 161/34 (1310.B.30/17 Şubat 1893). 100 BOA. MF. MKT. 180/91 (1311.S.29/11 Eylül 1893). 1864 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
Diyarbekir Vilayeti’ne bağlı Maden Sancağı’nın münderis vakıf ve avarız gelirleri yıllık 14.000 guruş olup 30.000 guruş kefalet ve sandık eminliği ile beraber 200 guruş maaşla bir kâtip istihdam edildiği bildirilmişti. Mardin için 80 guruş maaşla bir kâtip, ayrıca Diyarbekir’de 80 guruş maaşla diğer bir kâtip görevlendirilmesi planlanmıştı. Yine Selanik’te 200 guruş maaşla bir kâtibin görevlendirilmesi için izin istenmişti (1898). 101 Anlaşıldığı kadarıyla kitabet için 60- 80 guruş civarında bir maaş tahsis edilirken sandık eminliği görevinin de eklenmesiyle kâtiplerin aldığı aylık 200 guruşu bulmaktaydı. Kimi vilayetlerde EMT’nin yayınlanmasının üzerinden uzun yıllar geçmiş olmasına rağmen bürokratik sürecin sağlıklı işletilemediği tespit edilmiştir. Örneğin Erzurum İnas Rüştiyesinde muallimlik yapan Abdüllatif Efendi birikmiş maaşını alamadığından bahsederek Maarif Nezâretine başvurmuştu. Kendi maaşının münderis vakıf gelirlerinden ödendiğini ifade eden muallim, yaşlılık ve mağduriyetini de öne sürerek Erzurum’a gerekli emrin gönderilmesini istemişti. Nezâretten Erzurum Maarif Müdürlüğüne yazılan emirde de adı geçen muallimin birikmiş maaşının ödenmesi, münderis vakıf gelirlerinin ortaya çıkarılması, maarifin hukukunun korunması ve talimata uygun hareket edilmesi emredilmişti (1899). 102 1904 yılında dahi Erzurum’daki münderis vakıf gelirlerinin doğru düzgün idare edilememesi ve bürokratik aksamalardan dolayı muallimlerin maaşlarını alamaması gibi sıkıntılar sürüp gitmekte, vilayet mal sandığında yıllardır biriken münderis vakıf gelirleri kullanılamamaktaydı. Çözüm olarak da vakıf köylerinin aşar vergilerinin ihalesi zamanında mültezimlerden senet alınması usulü tavsiye edilmişti. 103
Ancak Erzurum için evkâf-ı münderise meselesinin başarısızlıktan ibaret olmadığını da ilave etmek gerekir. Zira yukarıda münderis vakıflar ve diğer yan gelirlerle Erzurum’da 31 adet okulun açıldığından bahsedilmişti. Buradaki başarı dönemin (1905-1906) valisi Nazım Paşa’ya ait olmalıdır. Zira valinin münderis vakıflar konusundaki gayreti Maarif Nezâretince takdir edilmişti. 104
Osmanlı ülkesinin pek çok vilayetinde münderis vakıflara ait iş ve işlemlerin ağır aksak yürüdüğü söylenmelidir. 1900 yılında tüm maarif idarelerine yazılan bir emirde bu vakıfların gelir ve giderlerinin, kayıtlarının maarif namına satın alınan emlak ve sairenin gönderilen örneğe uygun olarak kayıt altına alınması istenmiş bu isteği kulak ardı edenlerin de şiddetle mesul tutulacağı belirtilmişti. Konya’dan bu genelgeye yazılan cevapta, kendilerine, kayıtların
101
BOA. MF. MKT. 390/1 (1315.Za.2/25 Mart 1898). 102
BOA. MF. MKT. 478/14 (1317.B.25/29 Kasım 1899). 103
BOA. BEO. 2374/178038 (11.Ca.1322/24 Temmuz 1904) 104
BOA. MF. MKT. 837/10 (1323.M.2/9 Mart 1905), 856/60 (1323.Ra.17/22 Mayıs 1905). Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|