Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1629

 

 

Çıltırap akkan salkın çişmelernéŋ   

Coşup akan soğuk çeşmelerin 

Töbé taşlı, çité kom bula;   

 

Dibi taşlı, kenarı da kum olur; 

Çitte yörgen yalgız kız balanıŋ 

 

Elde gezen yalnız kız çocuğunun 

Küzé yeşlé, başı moŋ bula (1363)   

Gözü yaşlı, başı efkârlı olur. 

 

Tal çıbıktay néçke bula,   

 

İnce dal gibi oluyor 

Kız balanıŋ billeré; 

 

 

Kız çocuğunun beli; 

Kız bala niçék kaygırmas,  

 

Kız çocuğu neden kaygılanmasın, 

Kala tugan illeré (1369)   

 

Kalıyor doğduğu yeri.  

Enkey balalar üstérgen 

 

 

Anneciğim çocuk büyütmüş 

Barısın da tiŋ kürép; 

 

 

Yavrularını eşit görüp; 

Mini yat illerge birgen 

 

 

Beni yad ellere vermiş 

Barısınnan kim kürep (1377)  

 

Hepsinden de kem görüp. 

Tabii  ki,  kızların  hayatında  işler  her  zaman  bazı  mânilerde  olduğu  gibi  ters 

gitmemiştir

. Sevdiği birisiyle evlenip mutlu olan kızlar da olmuş elbet. Fakat mutlu bir evlilik 

yaptıkları  sırada  bile  kızları  güvey  evinde  yaşanan  ve  bazen  trajik  bir 

hâl

  alan  kaynanayla 

anlaşamama,  kayınları  tarafından  hor  görülme  gibi  birçok  sıkıntı  ile  karşılaşmışlardır.  Çünkü 

kızlar, kaynana-gelin çatışmalarının yoğun olduğu baba, oğul ve torundan oluşan üç kuşağın bir 

arada  yaşadığı  geniş  ailede  gelin  hizmeti  gösterirler  ve  yabancı  bir  aileye  uyum  sağlamak 

zorunda kalırlardı. Sıkıntılarını da kimse ile paylaşamaz, içlerine atarlardı: 

Su buyındagı mileşné 

 

 

Su boyundaki üveze  

Bérev de eytmi balan dip;  

 

Kimse demez balan (kartopu ağacı) diye; 

Yat öylerge kilép töşkeç,    

 

Yaban eve karışınca 

Bérev de eytmi balam dip (1416)   

Kimse demez “balam” diye. 

Biyék tavnıŋ başlarında    

 

Yüksek dağın tepesinde 

Karlar taş bula iken; 

 

 

Karlar taş oluyormuş; 

Ata-anadan ayrılgaç, 

 

 

Anne babadan ayrılınca 

Yatlar baş bula iken (1403) 

 

Eller baş oluyormuş. 

Min kaygılı, min kaygılı,   

 

Ben kaygılı, ben kaygılı, 

Min kaygılı kız bala; 

 

 

Ben kaygılı kız çocuğu; 

Min kaygılı kız balanı 

 

 

Ben kaygılı kız çocuğuna 

İndé kémner kızgana (1424) 

 

Artık kimse acımaz.  

At östénde bérev uynıy,   

 

At üstünde biri oynar 

Unbiş yeşlék ir bala; 

 

 

On beş yaşında erkek çocuğu; 

Söyler süzen söyli almıy   

 

İstediğini söyleyemez 

---

1630

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Yat karşında kız bala (1379) 

  

Yad karşında kız çocuğu. 

Kıygak-kıygak kıçkırgan   

 

Gıgak gıgak bağıran 

Sazga töşken kazdır ul;   

 

Saza düşmüş kazdır o; 

Avlak cirde yılıy torgan   

 

Tenha yerde ağlayan 

Çitten töşken kızdır ul. (1438)       

Yaban yere gelen kızdır o.  

 

 

Son  mâniden  görüldüğü  gibi  kız  çocuğu  hele  başka  bir  köye  ya  da  uzak  diyara  gelin 

olup gittiyse durumu daha acıklı olmuştur. Çünkü yakınında onu savunacak ailesi olmaz. 

Bazen  kocasının  uyguladığı  şiddet de Tatar  kadınlarının  talihsizliği  başında  gelen  ana 

nedenlerden idi. Kızlar, kocası olan adama mânilerde genelde yabancı olarak bakmakta çünkü 

hiçbir zaman koca, baba ile anne yerini tutamamış ve eşine anne baba şefkatiyle yaklaşmamıştır: 

Enkey, mine tapkansıŋ,   

 

Anneciğim beni doğurmuşsun, 

 

Keçkene arba tartkansıŋ;   

 

Bebek arabasına koyup bakmışsın; 

Üsep buyga citü bélen 

 

 

Büyüyüp serpilince de  

Yat kulına atkansıŋ (1373) 

 

Yadın eline atmışsın.  

Yukarıda da bildirdiğimiz  gibi Tatar kızlarının en güzel günleri, baba evinde yaşadığı 

günleri olmuştur. Bu yüzden mânilerde Tatar kadınları, ferahlık içinde geçen eski günleri, güvey 

evinde yaşadıkları zor ve mutsuz günlerle kıyaslamaktadırlar. Kız çocuğunun mutluluğunun çok 

kısa olması mânilerde genelde doğadaki görünümlerle verilmiştir. Örneğin, çilek çiçeğinin kısa 

ömrüne ya da sabahtan güle düşüp akşama kaybolan çiye benzetilmiştir: 

Kayın utınnarı kistém, 

 

 

Kayın odunları kessem 

Töşer miken küméré; 

 

 

İyi olur mu kömürü; 

Çeçek atkan cilek kébék   

 

Çiçek açan çilek gibi 

Kız balanıŋ gomere (1394) 

 

Kız çocuğunun ömrü. 

Ene kile avtomobil, 

 

 

Bak geliyor otomobil, 

 

Yaltırıy nomérları; 

 

 

Parlıyor plakası; 

Gölge töşken çıklar kébék  

 

Güle düşen çiy gibidir 

Kız bala gomérleré (1440)  

 

Kız çocuğun ömrü. 

Son  mânide  otomobilden  bahsedildiğine  göre  o,  teknolojinin  geliştiği  dönemlerde 

ortaya  çıkmış  olmalı.  Fakat  burada  devir  değişse  de  değişmeyen  bir  şey  var:  kızların  hâlâ 

talihsiz kadere duçar olmaları.    

 

 

Kızlar  bazı  durumlarda  –örneğin  sevdiği  birisi  ile  kaçarak  evlendiğinde-  mutsuzluğun 

nedeni anne baba sözünü dinlememe sonucu alınan bir beddua olarak da düşünmüşlerdir: 

---