Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1635

 

 

Biyék biyék bik biyékte   

 

Yüksek yüksek çok yüksekte 

Estérhan küpérleré; 

 

 

Asterhan köprüleri; 

Nige moŋsu üte iken 

 

 

Neden hüzünlü geçmekte 

Kız bala gomérleré (1427)  

 

Kızların ömürleri.  

Bütün bunların yanında Kazan Tatarlarının hayat tarzı (ata binme, buğday keten ekme, 

orakla  ekin  biçme,  çayırlarda  kışa  ot  yığınları  hazırlama,  arıcılıkla  uğraşma,  odun  kesme, 

bayanların  pencere  dibinde  saksıda  çiçek  ayrıca  da  kına  çiçeği  yetiştirmeleri,  el  işi  tutma, 

çeşmeden su alma, beşik sallayıp çocuk bakma, görücü usulü ile evlenme), mutfağı (semaver, 

acıtılmış bal), günlük kullanımda olan eşyalar (kamçı, at arabası, eyer, seki, kerevet (yatak), evi 

ikiye  bölmek  için  keçeden  perde,  beşik),  giyim  kuşam  ve  süs  eşyaları  (kumaştan  bağ,  ipek 

kuşak, ak bezden elbise, bilezik, yüzük, pırlanta, cevher), Tatarların yaşadıkları coğrafyaya özgü 

hayvanlar  ve  kuşlar  (kırmızı  tilki,  kaz,  ördek,  bülbül,  kırlangıç,  kuğu,  guguk  kuşu,  arı  vb.)  ile 

ilgili de çok zengin bilgi verilmektedir:  

Yégétler cigerler at yahşısın, 

 

Yiğitler koşarlar atın iyisini, 

Kullarında cizlegen kamçısı; 

 

Ellerinde parlak kamçı var; 

Canı da tınmagan kız balanıŋ 

 

Gençliğine doymayan kız çocuğunun 

Küz oçında kan-yeş tamçısı (1364)  

Göz kenarında kanlı yaşı var.  

Bıyıl ceyli urak urdım 

 

 

Bu yıl yazın orak biçtim 

İké ciŋém sızganıp; 

 

 

İki elimi sıvazlayıp; 

Miné etkey yatka birdé 

 

 

Beni babam ele verdi 

Bér sekésén kızganıp (1393) 

 

Bir sekisini çok gördü.  

Kız balalar su alalar 

 

 

Genç kızlar su almakta 

Sunıŋ salkın cirénnen; 

 

 

Suyun soğuk yerinden; 

Üsép citkeç ayrılalar  

 

 

Büyüyünce ayrılıyorlar 

Tugan-üsken cirénnen (1422) 

 

Doğup büyüdükleri yerden. 

Kulımdagı baldagımnıŋ    

 

Elimdeki yüzüğüme 

İsémneré Merfuga; 

 

 

Merfuga diye verdim ad; 

Kız bala dönyaga kilse,   

 

Kız çocuğu doğacaksa 

Taş beyle de sal suga (1404). 

 

Taş bağlayıp suya at.  

Bélezégém Zölhebire –    

 

Bileziğim Zülhebire - 

Zölhebire sınmıy ul; 

 

 

Zülhebire sınmaz o; 

Kız balanıŋ gaziz başı  

 

 

Kız çocuğunun aziz başı 

Nahak süzden tınmıy ul (1426) 

 

İftiradan dinmez o. 

İké akkoş kilép kundı 

 

 

İki kuğu gelip kondu 

---

1636

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Zeŋger külge kamışka; 

 

 

Mavi göldeki kamışa; 

Kız bala şuŋa sargaya, -   

 

Kız çocuğu şundan soluyor - 

Éçé tulı sagışka (1420) 

 

 

İçi dolu hüzünden.  

Tatar  kadınları,  mâni  söyleyebilmeyi  her  zaman  bir  şans  olarak  kabul  etmişlerdir. 

Çünkü  mânilerde  “dertli  kuş”  ve  “solmuş  gül”  diye  adlandırılan  kadınlar  içlerini  dökebilmiş, 

dertlerini hafifletmiş ve hayata devam edebilecek kadar güç bulmuşlardır:  

Min bexétlé bala bulsam,   

 

Ben mutlu bir çocuk olsam, 

İr bala bulır idém; 

 

 

Erkek çocuğu olurdum; 

Cırlamasam yılamasam   

 

Türkü söylemesem, ağlamasam 

Divana bulır idém (1382)   

 

Bir divane olurdum.  

Sonuç  itibarıyla  mâniler,  duygu  ve  düşüncelerin  yoğunlaşmış  anlatımı  olarak  hakları 

ellerinden  alınmış,  herkes  tarafından  çabuk  rencide  edilmiş,  ezilmiş  yufka  yürekli  Tatar 

kadınları için sıkıntılarını, hasretlerini, umutlarını ve umutsuzluklarını dile getirmek için eşsiz 

bir çare olmuştur. Konusu hayattan olan Tatar mânileri, halkın -hele kadınların!- günümüzde de 

en çok ve en severek kullandığı türlerden birisidir.  

Kaynaklar 

Hasanova,  N.  (2007).  Manilerde  Türk  kadınının  yaşamı.  IV.  Uluslararası  Türk 

Medeniyetlerinde  Sözlü  Kültür  Geleneği  Sempozyum  Bildirileri.  (6-7  Kasım  2006, 

Fethiye). Fethiye: Fethiye Belediyesi Kültür Yayınları, 325-333.  

Nadirov, İ.. (1976). Tatar halkınıŋ kıska cırları. Tatar Halık İcatı. Kıska Cırlar (Dürtyullıklar). 

Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, 15-27.  

Tatar Halık İcatı. (1976). Kıska cırlar (dürtyullıklar). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı. 

 

 

 

---

A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 57, ERZURUM             

    

    2016, 1637-1661 

 

BEYÂNÎ’NİN SİNOP ŞEHRENGİZİ 

Gülçin TANRIBUYURDU



 

Öz 

Klasik Türk Edebiyatı bünyesinde vücuda getirilen türler arasında önemli 

bir  yere  sahip  olan  şehrengizler  genel  itibarıyla  bir  şehre  ait  güzellikleri  ve 

oradaki güzelleri anlatan eserlerdir. Edebiyatımızda pek çok örneği bulunan 

bu tür, şehirlere ait güzellikleri anlatmasının yanı sıra yazıldığı döneme farklı 

açılardan ışık tutan bir kaynaktır. Bu yönüyle de gerek iktisadi gerek sosyal 

gerekse kültürel yönden bir belge olma özelliği taşımaktadır. Edebiyatımızda 

ilk örneklerinin 15. asır sonunda verilmeye başlandığı şehrengizler özellikle 

16.  asırda  Edirne,  İstanbul,  Manisa,  Bursa  gibi  pek  çok  şehri  ve  oradaki 

güzelleri  tasvir  etme  yolunda  gelişimini  sürdürmüştür.  Bu  asırda  şehrengiz 

türünde  eser  veren  şairlerden  biri  de  Sinoplu  Beyânî’dir.  Beyânî’nin  Sinop 

şehrinin güzelliklerini ve oradaki güzelleri anlattığı 

Şehrengîz-i Sinob 

başlıklı 

eseri bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir.  

Çalışmanın başında şehrengiz türü ve bu türde yazılmış eserler hakkında 

kısaca bilgi verildikten sonra Sinoplu Beyânî’nin hayatı ve edebi kişiliğinden 

söz edilmiş, ilerleyen bölümde eserin şekil ve muhteva özellikleri söz konusu 

edilmiştir.  Çalışmanın  sonunda  ise  eserin  transkripsiyonlu  metni  ilim 

âleminin dikkatine sunulmuştur. 

Anahtar  Sözcükler:  Klasik  Türk  Edebiyatı,  Sinoplu  Beyânî,  şehrengiz, 

Sinop, transkripsiyonlu metin. 

SINOP SEHRENGIZS OF BEYANİ 

Abstract 

Sehrengizs taking an important place among the forms created within the 

Classical Turkish Literature are the works describing city related beauties and 

the  beauties  living  therein  in  general.  This  form  with  many  samples  in  the 

literature  is  a  source  setting  light  to  the  period  where  it  was  written  from 

different points of view as well as it reflects the beauties of the cities. To this 

end, it is featured as a document either in terms of economics or in social and 

cultural terms. Sehrengizs , the initial samples of which are started to come 

up  by  the  end  of  15th  Century,    continued  to  develop  by  depicting  many 

cities such as Edirne, İstanbul, Manisa, Bursa and the beauties living therein, 

particularly in the 16th Century. One of the poets who brought in work in the 

form  of  Sehrengiz  is  Beyani  from  Sinop.  The  work  of  Beyani,  named 

Şehrengîz-i Sinob

 where he described the beauties of Sinop City and beauties 

living in there is the subject of this study.  

In  the  beginning  of  the  study,  a  brief  information  about  in  the  form  of 

Sehrengiz  and the  works written in that  form, and then the  life and literary 

personality of Beyani from Sinop are addressed, and in the further sections, 

the form and content characteristics of the work is dealt with. In the end of 

the study, the transcriptional text of the work is presented to the attention of 

the science world.  

Keywords:  Classical  Turkısh  Literature,  Beyani  from  Sinop,  Sehrengiz 

(poems about a certain city), Sinop, Transcriptional text.  

                                                           



 Dr.; Kocaeli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, 

[e-mail]

. 

---