Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Kazan Tatar Mânilerinde Kadınların Talihsiz Kaderi         

 

 

 

       

TAED 

57* 1623

 

 

Bir kız çocuğunun en kaygısız, en mutlu günleri baba evinde kıymetli bir evlat olarak, 

annesinin hazır yemeklerini yiyerek ve kardeşleri ile şakalaşarak geçirdiği günleri olmuştur. Bu 

rahatı,  gelin  olup  yabancı  bir  aileye  katılan,  kocasının  ve  kayınlarının  hizmetine  konulan  kız 

çocukları artık bir daha asla bulamamışlardır. Bu yüzden de mânilerin birçoğunda kızlar, nazlı 

bir kız çocuğu olarak yetiştirildiği baba evini ve annelerini özlem ve minnetle anarlar: 

Aklı sitsı külmegémné 

 

 

Beyaz bezden elbisemi 

Téktérdéŋ enékeyém; 

 

 

Diktirdin anneciğim; 

Cil-yaŋgırlar tidérmiçe 

 

 

Yel-rüzgâra dokundurtmadan 

Üstérdéŋ, enékeyém (1387). 

 

Büyüttün anneciğim. 

Tal da yalgız, min de yalgız, 

 

Söğüt de yalnız, ben de yalnız 

Söyelem tallarıma; 

 

 

Yaslanırım söğüde; 

Kız balanıŋ bar reheté 

 

 

Kız çocuğunun rahatı 

Ata-ana yannarında (1408). 

 

Anne baba yanında.  

Kazan Tatarlarında bir kız çocuğunun baba evindeki mutlu ve huzurlu hayatı genelde en 

fazla on sekiz yaşına kadar ancak sürebilmiştir: 

Samavırnı tiz kaynata 

 

 

Semaveri çabuk kaynatır 

Katı imen küméré; 

 

 

Katı meşe kömürü; 

Ata-anada unsigéz yeş 

 

 

Anne babada on sekiz yaş 

Kız balanıŋ goméré (1436). 

 

Kız çocuğunun ömrü.  

Kız balanıŋ yemle çagı 

 

 

Kız çocuğunun güzel çağı 

Unsigéz yeşlerénde; 

 

 

On sekiz yaşlarında; 

Üsép, çitlerge ayrılgaç, 

 

 

Büyüyüp ele gidince 

Kürmi ipteşlerén de (1411). 

 

Görmez arkadaşlarını da.  

Burada kız çocuğunun tez olgunlaşıp baba evinden tez gitmesi, “Semaveri tez kaynatır / 

Katı meşe kömürü” gibi mısralarda verilmektedir. 

Buluğ  çağına  gelen  bir  kız  çocuğunun  artık  geleceğini  düşünmekten,  endişe  etmekten 

benzi  sararmaya  başlardı. Çünkü  o,  sevgi  üzerine  kurulan  huzurlu,  mutlu  bir  ailesi  olacağının 

ancak bir hayal olduğunu az çok tahmin edebiliyordu:  

Büdeney digen, ey, asıl koş 

 

Bıldırcın denilen ah asil kuş, 

Yurgalıydır turı yul bélen;  

 

Süzülüyor dümdüz yol ile; 

Kız balanıŋ gına alsu yözé  

 

Kız çocuğunun al benzi 

Sargayadır hesret-uy bélen (1354)   

Sararmakta hasret düşünce ile.  

Biyék-biyék ızbada 

 

 

Yüksek yüksek bir evde 

---

1624

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                 Çulpan ZARİPOVA ÇETİN 

 

Çigü çige kız -bala; 

 

 

Nakış yapar kız çocuğu; 

Kileçek könnerén uylap   

 

Gelecek günleri düşünerek 

Küŋélleré sızlana (1390)   

 

Gönlü sızlar. 

Öy buyında çirem çüpli,   

 

Ev yanında otlanmakta 

Yaŋa çıkkan kaz bala; 

 

 

Yeni doğmuş kaz yavrusu; 

Kilér könén uylıy-uylıy   

 

Geleceğini düşünerek 

Sargayadır kız bala (1442)  

 

Solmaktadır kız çocuğu. 

Böylece  baba  evindeki  hayat,  kızlar  için  göz  açıp  kapayancasına  çabuk  geçen  güzel 

günler olarak algılanmıştır:  

İké terez töpkeyém, 

 

 

İki pencere dibim, 

İke savıt gölkeyem; 

 

 

İki saksıda gülüm; 

Cilge oçkan yéfek kébék   

 

Rüzgâra savrulmuş ipek gibi 

Ütté kız gomérkeyém (1445) 

 

Geçti gitti kız ömrüm.  

Baba  evinden  gelin  olup  gidince  nasıl  bir  hayatın  beklediğini  kızlar  az  çok  tahmin 

edebilmişler tabi ki. Bunun için onların göz önünde örnekler de az olmamıştır. Kız çocuğunu 

saran bu korku, mânilerin içeriğine de yansımıştır:  

Kız balanıŋ éreheté 

 

 

Kız çocuğun rahatı 

Ata-ana koçagında; 

 

 

Anne baba kucağında; 

Ata-anadan ayırılgaç 

 

 

Anne babadan ayrılınca, 

Yata ut koçagında (1432)   

 

Yatar od kucağına.  

Talga basıp sayrasa da, 

 

 

Söğüde konup ötse de 

Sandugaç tehétséz ul; 

 

 

Bülbül yine tahtsız o; 

Üskende irke üsse de, 

 

 

Nazlı olup büyüse de 

Kız bala bexétséz ul (1437) 

 

Kız çocuğu bahtsız o. 

Anne babalar, sırf maddi durumu iyi olan damat adayını kaçırmamak, kızlarına maddi 

açıdan  sıkıntısız  iyi  bir  gelecek  sağlamak  için  onları  bir  an  önce  evlendirmek  isterler.  Bu 

durumda Tatar kızları için şahsi sıkıntıların en önde geleni, maddi sıkıntılardan dolayı aileleri 

tarafından kendilerine denk olmayan veya yaşça büyük birisiyle evlendirilmeleri olmuştur:  

Sehrelerge meçét saldırgannar, 

 

Sahralarda cami yaptırmışlar, 

Manarası cevher, töbe taş;  

 

Minaresi gevher, dibi taş; 

Tiŋsez yarga barıp can tınmagaç,   

Yanlış yâre gidip can huzur bulamayınca, 

Sagış-hesret küre gaziz baş (1362)   

Keder hasret çeker aziz baş. 

---