Atom massa, molekulyar massani aniqlash usullari, allotopiya hodisasi

Atomning absolut massasi — element atomining haqiqiy massasi boʻlib, juda kichik massa birligiga teng. Absolut massani topish uchun elementning davriy jadvalda berilgan nisbiy atom massasini Avogadro soniga, ya’ni 6,02 1023 ga boʻlinadi.
Molyar massa. Moddaning nisbiy molyar massasi deb, son jihatdan har qanday modda molekulasining massasiga teng boʻlib, uglerod birliklarida ifodalangan ogʻirligiga aytiladi. Molyar massa ham ¹²C — atomining 1/12 qismiga nisbatan oʻlchangani uchun «nisbiy molyar massa” deyiladi va M_r— holida belgilanadi.
Masalan: M_r (O₂) = 32 u.b. yoki 32 g/mol, M_r (H₂SO₄) = 98 u. b. yoki 98 g/mol va hokazo. Molekula tarkibiga kirgan atomlar soni bitta boʻlsa (Fe, Au, Ar, Cu, Si), molyar massa atom massasiga teng boʻladi: M_r= (Fe) = A_r(Fe) = 55,847 u. b. yoki 55, 847 g/mol. Agar ikki yoki undan ortiq atomdan iborat molekulalar boʻlsa, ularning massalari quyidagicha hisoblanadi.
M(_H2O)=2A_(H)+A_(O)=(2•1)+16=18 u. b. yoki 18 g/mol
M_(H3PO4) = 3A^(H)+A^(P) +4A^(O) =(3•1)+31+(4•16) = 98 u. b. yoki 98 g/mol.
Ayrim murakkab molekulalar: KAl(SO₄)₂•12H₂O ning molyar massasini hisoblashda ham shu qoidaga amal qilinadi.
M_r = A_(K) + A_(AI)+2A_(S)+8A_(O)+ 12M_(H2O) =39+27+ + (322) + (8-16) + (1182)=474 u. b.yoki 474 g/mol.
Kimyoda moddalar miqdorining o‘lchov birligi sifatida “mol” qabul qilingan.
Molekulyar massani yorug’lik sochilishi usuli yordamida aniqlash. Yorug’lik nuri yorug’lik to’lqininig 0.1 qismiga teng o’lchamli zarrachalar bilan to’qnashganda nurning qaytishi va difraksion tarqalishi kuzatiladi. Nur yoyilishining sababi quyidagilardan iborat: yorug’lik to’lqinlarining o’zgaruvchan elektr maydon lari zarrachalarning elektronlari tebranishiga, zaryadlar orasidagi masofaning doim kamayishi yoki ortishiga (induksion qutilarda) olib keladi, bu esa, o’z navbatida har tomonlama tarqaladigan ikkilamchi nurlanishga olib keladi. Zarrachalar qanchalik yirik bo’lsa, ularda shunchalik ko’p induksion qutblar paydo bo’ladi va elektronlar pog’onalarining qutblanishi oson bo’ladi va induksion qutblarning hosil bo’lishini osonlashtiradi [7], [8].
Demak, eritmada zichlik va konsentrasiya fluktuasiyalari ko’p bo’lsa nur yoyilishi katta bo’ladi. Konsentrasiya o’zgarishi ozod energiyaning o’zgarishi bilan boradi va bu o’zgarishni osmotik bosimning bajargan ishi deb qarash mumkin. Bu esa nur yoyilishining intensivligi osmotik bosimga bog’liqligini ko’rsatadi.
Agar makromolekula o’lchamlari 0,05 – 0,1 λ dan yuqori bo’lsa, u bir-biridan salgina uzoqlashgan va har xil fazalarda nur yoyadigan markazlar yig’indisidan iborat bo’ladi. Nur yoyish burchagi ϴ qancha katta bo’lsa, fazalar farqi ham shuncha katta bo’ladi. Undan tashqari, ichki molekulyar interferensiya natijasida har xil ϴ lar uchun yoyilayotgan nurning intensivligi bir xil bo’lmaydi, natijada topilgan M ning qiymati ham har xil bo’ladi. Bunday molekulyar massaning yoyilish burchagiga bog’liqligini P(ϴ) funksiya yordamida hisobga olib molekulyar massani quyidagi tenglama orqali aniqlash mumkin: HC/τ* P(ϴ)=1/M
Loyqalanish odatda, fotoelektrik nefelometrda har xil burchak ostida yoyilgan nurning intensivligini o’lchash orqali aniqlanadi. Yorug’lik manbai sifatida simob spektrining faqat yashil nurlarini o’tkazuvchi svetofiltr bilan moslangan simob chirog’i qo’llanadi. Nur yoyish usulining boshqa usullardan farqi shundaki, unda o’lchashlar tez amalga oshiriladi. Bu usul o’rtacha massaviy molekulyar massani beradi, chunki umumiy loyqalanish har bir fraksiyaning loyqalanish yig’indisidan iborat.