Auditorlik hisoboti va uni tuzish tartibi. Reja

Auditorlik hisobotining ta’kidlovchi qismida auditorlik hisoboti AFMSga muvofiq o’tkazilganligi ta’kidlanishi lozim.

Ta’kidlovchi qism moliyaviy hisobot va boshqa moliyaviy axborotlarning ishonchliligini va qonunchilikka, hamda xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliya-xo’jalik faoliyatining haqiqiy ahvoliga muvofiqligini baholashini ko’rsatishi lozim. Shuningdek, ta’kidlovchi qismda o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi fikr bildirish uchun etarli asos berishi to’g’risida auditorlik tashkilotining tasdig’i aks ettirilishi lozim.

3. Auditorlik hisobotining yakunlovchi qismida õûæàëèê þðèòuvchi sub’ektning buxgalterlik (moliyaviy) hisoboti ishonchliligi va qonunchilikka muvofiqligini tasdiqlash to’g’risida yozuv yoziladi.
Tekshiruv auditorlik tashkiloti tomonidan o’tkazilganda, auditorlik hisobotini auditorlik tashkilotining rahbari yoki auditorlik tashkilotining u vakolat bergan boshqa xodimi imzolaydi va auditorlik firmasi muhri bilan tasdiqlaydi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faqat auditorlik hisobotining yakuniy qisminigina manfaatdor shaxslarga taqdim qilishi lozim. Shu munosabat bilan auditorlik hisobotining tahliliy qismi va yakuniy qismi alohida imzolanishi va muhrlanishi mumkin. Auditorlik hisobotining ikkita turi mavjud: a) ijobiy auditorlik hisoboti; b) salbiy auditorlik hisoboti.
Ijobiy auditorlik hisobotida buxgalterlik balansi va moliyaviy hisobot ko’rsatkichlarining ishonchliligi auditor tomonidan tasdiqlanadi. Qoidaga ko’ra ijobiy auditorlik hisoboti auditorlik tashkiloti xo’jalik yurituvchi sub’ektning moliyaviy hisoboti uning moliyaviy holati va sodir etilgan moliya-xo’jalik muomalalarining O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi talablariga muvofiqligini ishonarli aks ettiradi degan fikrga kelingan vaqtda tuzilishi lozim.
Salbiy auditorlik hisoboti moliyaviy hisobot korxonaning moliyaviy ahvoli to’g’risida ishonarli ma’lumot bermagan va buxgalterlik hisoboti hamda uning moliya-xo’jalik faoliyati hisobi amaldagi me’yoriy qonunchilik talablariga mos kelmagan holda yuritilgan vaqtda tuziladi. Bunday xato-kamchiliklar o’z vaqtida tuzatilmasa moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilarni chalg’itishi mumkin.

Salbiy auditorlik hisoboti tuzish auditorlik amaliyotida kamdan-kam uchraydigan holat bo’lib, bunga quyidagi muayyan vaziyatlar sabab bo’lishi mumkin:

• 
  auditor tomonidan aniqlangan buxgalteriya hisobotidagi xato-kamchiliklar muhim va salmoqli bo’lgan holatlar; ayrim mijoz-korxonalarda bunday holatlar ularning iqtisodiy nosorligi bilan birgalikda yuzaga , hatto amal qilayotgan korxona printsipining buzilishiga etib boradi;
  
• 
  moliyaviy hisobotni tasdiqlash uchun zarur bo’lgan dastlabki hujjatlar, buxgalteriya hisobi ma’lumotlari va hisob registrlari hamda boshqa hujjatlarning katta qismi korxona ma’muriyati tomonidan taqdim etilganda; bunda auditorlik tashkiloti vujudga kelgan vaziyatdan kelib chiqqan holda №70-AFMSga muvofiq auditorlik hisoboti tuzishdan voz kechishi ham mumkin;
  
• 
  ijobiy auditorlik hisoboti tuzishga to’sqinlik qiladigan boshqa ob’ektiv vaziyatlar ham, xususan, vaziyat taqazosi vujudga keladigan srhani cheklashlar;
  
• 
  mijoz-korxona ma’muriyati moliyaviy hisobot ma’lumotlarini asosan to’g’ri deb, auditorlik xatolar va noaniqliklar to’g’risidagi asosiy xulosalari bilan rozi bo’lmasdan, tegishli hisob yozuvlarini tuzatishni batamom rad etish holatlari va hakozo.
  

Salbiy auditorlik hisoboti xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan sodir etilgan moliyaviy va xo’jalik muomalalari moliyaviy hisobotda ishonarli aks ettirilgan, ammo qonunchilikka mos kelmaydigan hollarda ham tuziladi.

Salbiy auditorlik hisobotini tuzishga, qoidaga ko’ra, xo’jalik yurituvchi sub’ektning auditorlik tashkiloti tomonidan aniqlangan xato-kamchiliklarni bartaraf qilish maqsadida moliyaviy hisobotga o’zgartishlar kiritish to’g’risida bildirilgan fikrga noroziligi sabab bo’ladi.

Auditorlik tekshiruvi natijasida aniqlangan xato-kamchiliklar xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan tuzatilganda salbiy auditorlik hisoboti tuzilmaydi.

Auditor buxgalterlik hisobi va hisobotining sifati to’g’risida ishonch bilan auditorlik hisoboti tuza olish uchun etarli darajada ishonchli dalillar tuplay olmagan vaqtda xulosa tuzmaydi. Bunday holat auditorlik tekshiruvi hajmining cheklanganligi oqibatida moliyaviy hisobot to’g’risida fikr bildirish uchun auditorlik dalil-isbotlar etarli bo’lmaganida yuzaga keladi.

O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq shartnoma tuzuvchi auditorlik tashkiloti va mijoz-korxona tadbirkorlik sub’ektlari sifatida teng huquqli bo’lsa ham maqomi bo’yicha teng bo’la olmaydilar, chunki auditorlik tashkiloti tekshiriladigan xo’jalik tizimini nazorat qiladi. Bundan mijoz-korxona ma’muriyati auditorlik tashkilotining xulosa tuzishdan voz kechish ehtimoli oldindan aniqlanib qo’yilishiga rozi bo’lishi lozim degan xulosa kelib chiqishi mumkin. Umuman olganda, bunday ehtimollik juda kam uchraydi, ammo qonunchilikda belgilab qo’yilgan.

Auditorlik hisoboti tuzishdan voz kechish ayrim maxsus hollarda yuzaga keladi. Bular: auditor mustaqilligini yo’qotishi, balans tuzilgan sanadan keyigi sodir bo’lgan muhim hodisalar yoki vaziyatning noaniqligi, xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan, yoki ayrim murakkab vaziyatlar tufayli audit o’tkazish sohasining cheklab qo’yilishi.

Auditorning xulosa tuzishdan voz kechishi yozma ravishda, №70-AFMS da ko’rsatilgan shakl bo’yicha rasmiylashtirilib, uning mazmuni juda ham puxta asoslangan bo’lishi lozim.