Avtomobil texnikasi

 
78 
Yanacağın orta elementar tərkibinə görə onun aşağı yanma istiliyi hesablanır: 




W
H
S
O
H
C
H
u











9
51
.
2
89
.
10
6
.
125
91
.
33
 






kq
MC
, 
burada: C, H, O, S – müvafiq olaraq, 1 kq yanacağın tərkibindəki karbonun, hidrogenin, oksigenin 
və  kükürdün  kütlə  miqdarlarıdır,  W  –  vahid  miqdarda  yanacağın  tərkibindəki  su  buxarının 
miqdarıdır. 
 
 Cədvəl 9.6 
S.S. 
Yanacaq 
Aşağı yanma istiliyi 






kq
MC
 
Oktan ədədi 
1 
Benzin A-80 
43.93 
76 
2 
Benzin A-93 
44 
93 
3 
Benzin A-95, "Aral Super" 
44.5 
95 
4 
Benzin A-98, "Super Plus" 
44.9 
98 
5 
"Premium", "İP Plus 100" 
47.8 
100 
6 
"Aral Ultimate" 
49 
102 
7 
Etanol E85 
46 
94-96 
8 
Metanol  
48.5 
108.7 
9 
Sıxılmış təbii qaz (STQ) 
30÷50 
100-102 
10  Mayeləşdirilmiş neft qazı (MNQ) 
47 
90÷110 
11  Qaz kondensatı 
38÷44 
85÷95 
12 
Bioqaz: -heyvanat mənşəli 
              -bitki mənşəli 
15.5÷24.0 
5.0÷6.7 
136 
132 
13  Generator qazı 
0.0184÷0.0188 
95÷110 
 
Cədvəl 9.7 
S.S. 
Yanacaq 
Aşağı yanma istiliyi 






kq
MC
 
Setan ədədi 
1 
Dizel 
42.44 
45÷50 
2 
Sintetik dizel 
43.1 
43÷48 
3 
Biodizel  
37.27 
43÷50 
 
Cədvəl 9.8 
S.S. 
Qaz  
Qaz yanacağının tərkibi, hər 
3
m
 və ya mol üçün %-lə 
Təbii 
qaz 
Mayeləşdirilmiş 
neft qazı  
Qaz 
kondensatı 
Bioqaz 
Generator 
qazı 
1 
Metan (CH
4
) 
90 
- 
80÷90 
50÷80 
40÷60 
2 
Etan (C
2
H
6
) 
2.96 
- 
- 
- 
- 
3 
Propan (C
3
H
8
) 
0.17 
50÷60 
- 
- 
- 
4 
Butan (C
4
H
10
) 
0.55 
40÷50 
- 
- 
- 
5 
Pentan (C
5
H
12
) 
- 
1÷5 
2-2.5 
- 
- 
6 
Heksan (C
6
H
14
) 
- 
3÷9 
7÷17.5 
- 
- 
7 
Ağır karbohidrogenlər (C
n
H
m
) 
0.42 
- 
0.1 
- 
- 
8 
Hidrogen (H
2
) 
0.28 
- 
- 
- 
- 
9 
Dəm qazı (CO) 
0.28 
- 
- 
 
- 
10 
Karbon qazı (CO
2
) 
0.47 
- 
- 
20÷50 
30÷35 
11 
Hidrogen-sulfid (H
2
S) 
- 
- 
- 
1-2 
- 
12 
Azot (N
2
) 
5.15 
- 
- 
- 
- 
                                                                                         

---

 
79 
YOXLAMA SUALLAR 
 
1. Yanacaqların hansı növləri var? 
2. Yanacaqların alınma üsulları hansılardır? 
3. Qığılcımla alışdırılmalı mühərriklərin yanacaqları hansılardır? 
4. Benzinlər hansı fiziki-kimyəvi xassələri ilə xarakterizə olunur? 
5. Oktan ədədi nədir və necə təyin edilir? 
6. Motor üsulu ilə tədqiqat üsulunun fərqi nədən ibarətdir? 
7. Dizel mühərriklərinin yanacaqları hansılardır? 
8. Dizel yanacaqları hansı fiziki-kimyəvi xassələri ilə xarakterizə olunur? 
9. Setan ədədi nədir və necə təyin edilir? 
10. Qaz mühərriklərinin yanacaqları hansılardır? 
11. Qaz yanacaqlarının maye yanacaqlara nəzərən hansı üstünlükləri vardır? 
12. Yanacaqların orta elementar tərkibi nəyə deyilir? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
80 
Mühazirə 10 
Hava artıqlıq əmsalı, yanıcı və işçi qarışıqlar, yanma məhsulları. 
 
Vahid  yanacaq  miqdarının  (həcm  və  yaxud  çəki  ilə)    tam  yanması  üçün  müəyyən  miqdarda 
hava lazımdır ki, bu da nəzəri tələb olunan və ya ''stexiometrik'' hava miqdarı adlanır. 1 kq maye 
yanacağın tam yanması üçün tələb olunan havanın nəzəri miqdarı aşağıdakı düsturla təyin edilir: 
a) kütlə vahidi ilə  
                                    










O
S
H
C
.
l
8
3
8
23
0
1
0
 






yanacaq
.
kq
hava
.
kq
                                   (10.1) 
b) həcm vahidi ilə  
                                   










32
32
4
12
208
0
1
0
О
S
H
C
.
L
 






yanacaq
.
kq
hava
.
kmol
                                    (10.2) 
Qaz  yanacaqları    üçün  1  mol  və  yaxud  1 
3
m
  yanacağın  tam  yanması  üçün  tələb  olunan 
havanın miqdarı: 
                               











r
m
n
О
H
C
r
m
n
.
l
2
4
208
0
1
0
 






yanacaq
m
hava
m
3
3
.                                  (10.3) 
Mühərrikin  iş  şəraitindən,  gücün  tənzimlənməsi  və  qarışığın  hazırlanması  üsulundan,  habelə 
yanacağın yanma şəraitindən asılı olaraq yanacağın vahid miqdarına düşən havanın həqiqi miqdarı 
''stexiometrik'' hava miqdarından az, ona bərabər və yaxud ondan böyük ola bilər. 
1 kq yanacağın yanması zamanı yanmada iştirak edən havanın həqiqi miqdarının (L və yaxud 
l) ''stexiometrik'' hava miqdarına (
0
L  və yaxud 
0
l
) olan nisbətinə hava artıqlıq əmsalı (

) deyilir:               
                                                       
0
0
l
l
L
L 


.                                                                 (10.4) 
Cədvəl 10.1 
Daxili yanma mühərrikləri 

 
Karbüratorlu mühərriklər üçün 
0.8

0.96 
Forkamer-məşəllə alışdırmalı benzin mühərrikləri üçün 
0.85

0.98 və daha çox 
Benzin püskürməli avtomobil mühərrikləri üçün 
0.85

1.3 
Həcmi qarışdırmalı bölünməmiş yanma kamerli (birkamerli) dizel 
mühərrikləri üçün 
1.5

1.7 
Təbəqəli qarışdırmalı və bölünməmiş yanma kamerli (birkamerli) 
dizel mühərrikləri üçün 
1.5

1.6 
Burulğan yanma kamerli (ikikamerli) dizel mühərrikləri üçün 
1.25

1.40 
Ön yanma kamerli (ikikamerli) dizel mühərrikləri üçün. 
1.3

1.45 
Üstəlik doldurulan dizel mühərrikləri üçün 
1.5

2.2 
 
Hava artıqlıq əmsalının azaldılması mühərrikin gücünün artırılmasının əsas yollarından biridir. 
Belə ki, mühərrikin litrajının sabit saxlandığı halda 

-nın kiçildilməsi onun gücünün artırılmasına 
səbəb olur. Lakin 

-nın azaldılması ilə natamam yanma artır, mühərrikin  qənaətliliyi pisləşir və 
hissələrin termiki gərginliyi artır. Əslində tam yanma 
1


 qiymətində deyil, 
1


 qiymətlərində 
baş verir. Çünki 
1


 qiymətində elə bir homogen yanıcı qarışıq hazırlamaq mümkün deyildir ki, 
orada hər bir yanacaq hissəciyinin payına lazımi miqdarda hava düşsün. 
Müxtəlif  tip  daxili  yanma  mühərrikləri  üçün  mühərrikin  nominal  iş  rejimində  hava  artıqlıq 
əmsalı cədvəldə göstərilən hədlərdə qəbul edilir (cədvəl 10.1). 
Yanıcı  qarışıq  təmiz  hava  və  yanacaq  buxarlarının  qarışığına  deyilir.  Qığılcımla  alışdırmalı 
benzin mühərriklərində yanıcı qarışığın mol miqdarı (
1
М ) aşağıdakı düsturla təyin edilir: 
                                       
y
m
L
М
1
0
1



 






yanacaq
.
kq
.
qar
.
yan
.
kmol
,                                               (10.5) 

---