Axbabarot texnologiyalari va jarayonlardi matematik modellashtirish mustaqil ish

. Axborotlami to'plash, uzatish, saqlash va qayta ishlashning umumiy usullari. Axborotlami kodlashtirish
«Axborot» so‘zi, awalgi sahifatlarda ta ’kidlanganidek, lotincha «informatio» so'zidan olingan bo'lib, biror ish holati yoki kishi faohyati haqida m a’lum qilish, xabar berish, biror narsa haqidagi m a’lumot, degan m a’noni anglatadi. Axborot tushunchasidan inson faoliyatining barcha sohalarida foydalaniladi. Ayni paytda uning miqdoriy tavsifi, ya’ni texnikiqtisodiy va falsafiy, shuningdek, gnoseologik (axborot anglash vositasi sifatida), kibernetik kabi bir qator jihatlari farqlanadi. 1. Falsafiy nuqtai nazardan axborot ongga nisbatan ikkinchi darajali deb qaraladi. Ong ham , o ‘z navbatida, borliqqa nisbatan ikkinchi darajali. Shundan kelib chiqqan holda, axborot signallaming tartibga solingan ketma-ketligi obrazi bo'lishi lozim. Aniqroq aytganda, semantikaga (m azm un, mohiyatga) ega, fikr tashuvchi bo'lishi kerak. Axborotning moddiy tashuvchisi axborotni uzatish va saqlashni aks ettirgandagina axborot mavjud bo'ladi, aks holda borliq axborotsiz qoladi. Shunday qilib, axborot m oddiy tashuvchining uzviy mazmuni va mohiyati sanaladi. 2. Kibernetik nuqtai nazardan tirik organizm, avtomatik harakat - lanuvchi m ashina yoki inson-m ashina tizim i tom onidan amalga oshiriladigan har qanday jarayonda (ongli yoki ongsiz ravishda) axborot yuzaga keladi, uni qabul qilish, uzatish, qayta ishlash yuz beradi. Ayni paytda keladigan axborot signallari obyektning tashqi ta ’sirlarga bo'lgan m unosabatini ishlab chiquvchi chiqadigan signallarga aylantiriladi. Signallarni uzatish va axborotni qayta ishlash m ateriya yoki energiyaning borliq va vaqtda harakatlanishi hamda obyektlar yoxud m uhitlam ing o'zaro aloqasi holatini, tarkibining o'zgarishini yuzaga keltiruvchi har qanday jarayonlar yordamida amalga oshirilishi mumkin. 3. Axborot nazariyasida ko'pincha «axborot miqdori» tushunchasidan foydalaniladi. Bunda asosan axborot — bu axborot olinguncha va olingandan so'ng m um kin bo'lgan javoblar sonining funksiyasi ekanligi anglashiladi. Axborot harakatlanishi undagi mavhumlikni (noaniqlikni) bartaraf etishdan iborat. www.ziyouz.com kutubxonasi 4. Informatika nazariyasida saqlash, qayta tuzish va uzatish obyekti sanalgan barcha m a’lumotlar axborot deb yuritiladi. Bunday hollarda axborot, boshqaruv maqsadida uni qayta tashkil etish nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqiladi. 5. Iqtisodiy-xo'jalik faoliyatida axborot deganda, keng m a’noda, atrof-m uhit to ‘g‘risidagi har qanday m a’lumotlar tushuniladi. Bu m a’lumotlar atrof-m uhit bilan o ‘zaro aloqadan, unga moslashishdan va uning o ‘zgarishi jarayonidan olingan bo‘lishi mumkin. Iste’molchi nuqtayi nazaridan axborot — bu eng oxirgi foydalanuvchi tom onidan olingan tushunchalar va foydali deb baholangan yangi m a’lumotdir.. Yuqorida qayd etilganlami izohlagan holda, axborotga quyidagicha ta’rif berish mumkin. Axborot — bu yaratuvchisi doirasida qolib ketmagan va xabarga aylangan, bilimlar noaniqligi, to‘liqsizligi darajasini kamaytiradigan hamda og‘zaki, yozma yoki boshqa usullar (shartli signallar, texnik vositalar, hisoblash vositalari va hokazo) orqali ifodalash mumkin bo‘lgan atrof-muhit (obyektlar, voqeahodisalar) to‘g‘risidagi ma’lumotlardir. Mazkur yo‘nalishda quyidagilar m uhim sanaladi: axborot — bu har qanday m a’lum ot emas, balki u mavjud noaniqliklami kamaytiruvchi yangi bir m a’lumotdir; axborot uni yaratuvchidan tashqarida mavjud bo'ladi, u o ‘z yaratuvchisidan uzoqlashgan, inson tafakkurida aks etgan bilimdir; axborot xabarga aylandi, chunki u belgilar ko‘rinishida m a’lum bir tilda ifodalangan; xabar moddiy tashuvchiga yozib qo'yilishi m umkin (xabar axborotni uzatish shaklidir); xabar uning muallifi ishtirokisiz aks ettirilishi mumkin; u jam oat kommunikatsiyasi kanallari orqali uzatiladi. Axborot tashkilotga quyidagi im koniyatlam i beradi: tashkilotning strategik, taktik va tezkor maqsad ham da vazifalarini belgilash; tashkilotning, bo‘linmalaming joriy holatini, ulardagi jarayonlarni nazorat qilish; asosli va o ‘z vaqtidagi qarorlam i qabul qilish; maqsadga erishishda bo‘linm alar ishini muvofiqlashtirish. Axborotga bo‘lgan ehtiyoj, axborotlashtirish. Axborotning yetishmasligi axborotga nisbatan ehtiyojni — biror soha to ‘g‘risida jamiyat tom onidan to ‘plangan bilim va alohida bilimlar o ‘rtasidagi farqni www.ziyouz.com kutubxonasi anglashni keltirib chiqaradi. Ishlab chiqarishni va insoniyatning barcha faoliyat sohasini axborot bilan to ‘ldirish jarayoni axborotlashtirish, deyiladi. Uzluksiz axborot bilan to ‘yintirish natijasida axborotlashgan jamiyat yuzaga keladi. Axborotlashgan jamiyat. Bu jam iyatda barcha fuqarolar, tashkilotlar va davlatning axborotga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun ham m a sharoit yaratilgan boMadi. M ehnat qiluvchilarning ko'p ch iligi yo axborot ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va sotish bilan band boMadi, yoki bu jarayonlarsiz ishlab chiqarish m ajburiyatlarini bajara olm aydigan boMadi. Bu bunday jam iyat fuqarolari axborot m adaniyatiga ega boMishini anglatadi. Y a’ni ular axborot bilan ishlashni, uni olish, qayta ishlash va uzatish uchun axborot tizim lari va texnologiyalaridan foydalanishni biladilar. Bu joylarda inson faoliyatining barcha jabhalariga oid boy bilim lar, ishonchli axborotlardan toMiq va o ‘z vaqtida foydalanishni ta ’m inlashga q aratilgan kom pleks chora-tadbirlam i tatbiq etishni anglatadi. Informatika. Axborot xususiyatlarini o'rganish, uni yigMsh, saqlash, qidirish, qayta ishlash, o'zgartirish ham da inson faoliyatining turli sohalarida foydalanish va tarqatish bilan shug'ullanadigan fan informatika deb ataladi. Inform atikaning asosiy vazifasi — davlat boshqaruv organlarining sanoat va tadbirkorlik, ilmiy texnik ham da boshqa sohalardagi axborotga boMgan ehtiyojini qondirish uchun m oddiy-texnik bazani yaratishdir. Informatikaning uchta asosiy yo‘nalishi mavjud. Birinchi yo‘nalish axborotni uzatish, yigMsh va qayta ishlashning texnik vositalarini rivojlantirish nazariyasi bilan bogMiq. U hisoblash komplekslarini, lokal va global hisoblash tarmoqlari, aloqa nazariyasini o ‘z ichiga olgan keng ilmiy-ommaviy sohadir. Ikkinchi yo'nalish m a’lumotlarni qayta ishlash bo'yicha har xil amaliy vazifalami hal etish yuzasidan turli kategoriyadagi foydalanuvchilar uchun texnik vositalar bilan samarali ishlashni tashkil qilish im konini beradigan, dasturiy ta ’m inotni ishlab chiqishga yo'naltirilgan, m atem atik va amaliy fanlar kompleksini o 'z ichiga olgan dasturlashtirishdir. Bu yo'nalishga algoritmlashtirish tillari nazariyasi, m a’lum otlarni tashkil etish, saqlash, izlash va qayta ishlash nazariyasi, tizimli ham da amaliy dasturlashtinsh nazariyasi kiradi. Axborot tizim ini yaratishda ikkinchi yo'nalishni um umiy va amaliy dasturiy ta’m inot deb atash qabul qilingan. www.ziyouz.com kutubxonasi U chinchi yo‘nalish avtom atlashtirilgan usulda turli darajadagi vazifalami hal etish modellari, algoritmlari, tartibi, texnologiyasini ishlab chiqish va tashkil qilishdir. Informatikaning bu bo‘limi hozir qishloq xo'jaligi sohasida o ‘ta muhim va dolzarb sanaladi. Inform atikaning m oddiy-texnik bazasi boshqaruv faoliyatining tu rli sohasi va d arajalarid a ishlayotgan m utaxassislar u ch u n avtom atlashtirilgan ish joylaridan keng foydalanish im konini beradi va, shuningdek, professional-ekspert (ekspert tizimi) darajasida qaror qabul qilishga qodir boMgan ixtisoslashtirilgan predm et sohasida hisoblash tizim ini va axborot-kom m unikatsiya tarm og'ini yaratish imkonini yuzaga keltiradi. Axborotni kodlashtirish. Axborotni xabarga aylantirish usullaridan biri — uni moddiy tashuvchi vositaga yozish. Bunday yozish jarayoni kodlashtirish, deb yuritiladi. Agar kom pyuter texnikasidan foydalanish uchun m o'ljallangan m oddiy tashuvchilardan foydalanilsa, u holda m a’lum otlar bilan ishlashga to ‘g‘ri keladi. Bunday holda axborotni saqlash, qayta ishlash, uzatish va kiritishni avtomatlashtirish maqsadida uni shartli belgilarga aylantirish axborotlami kodlashtirishni anglatadi. M a’lumotlar. Axborot iste’molchiga yetib borguncha bir qator o'zgarishlarga uchraydi. Oraliq bosqichlarda xabaming mohiyatiga ko‘ra xususiyati ikkinchi darajaga tushib qoladi, natijada «axborot» tushunchasi nisbatan cheklangan «ma’lumotlar» tushunchasi bilan almashtiriladi. Shuning uchun ham m a’lumotlami axborotning kompyuterdagi tasviri deb aytish mumkin. M a’lum otlar bir-biri bilan o ‘zaro bogMangan dalil va raqamlar, fikrlar to ‘plam ini ifodalaydi. Axborot va m a’lumotlar o ‘rtasidagi farq ta ’kidlanmaydigan hollarda ular sinonim sifatida ishlatiladi. Hujjat, hujjat aylanishi. Axborot tizimi doirasida har qanday tashkilot hujjat va hujjat aylanishi ishiga duch keladi. Hujjat — bu m a ’lum qoidaga k o ‘ra rasm iylashtirilgan, belgilangan tartibda tasdiqlangan qog‘oz, ovoz yoki elektron shakldagi axborotdir. Hujjat aylanishi — hujjatlami yaratish, izohlash, uzatish, qabul qilish va arxivlashtirish, shuningdek, ulam ing ijrosini nazorat qilish hamda ulam i ruxsatsiz foydalanishdan himoyalash tizimidir. Axborot jihatlari. Axborotni uchta asosiy jihatdan, ya’ni, pragmatik, semantik va sintaktik nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqish mumkin. Axborotni aynan shu jihatdan ко‘rib rhiqifh aytrimthThtirilgqn axborot tizimini loyihalashtirishda m uhim ahajnjtfitgarega'. www.ziyouz.com kutubxonasi Pragmatik jihat axborotlam i amaliy jihatdan foydaliligi, iste'molchi uchun qanchalik qimmatli ekanligi va qaror qabul qilishdagi ahamiyati nuqtayi nazaridan k o ‘rib chiqadi. Axborotni pragm atik o ‘rganish boshqaruvning turli darajalarida qarorlar qabul qilish uchun zarur bo'lgan ko'rsatkichlar tarkibini aniqlash, ko'rsatkichlar va hujjatlaming unifikatsiyalashtirilgan tizim ini ishlab chiqish imkonini beradi. Semantik jihat axborotlam i o'rganishda axborotning m ohiyatini ochish va uning elem entlarining m azm uniy aham iyati o'rtasidagi m unosabatlami ko'rsatish imkonini beradi. U shbu jihat axborot qismlari o'rtasidagi bog'liqliklarni ko'rib chiqadi. M azkur darajada axborot majmuyining tashkil bo'lish qonuniyatlari (rekvizitlardan ko'rsatkichlar, ko'rsatkichlardan hujjatlar shakllantirish) tadqiq etiladi. Axborotning miqdoriy bahosi m a’lum darajada axborotning shakllanish jarayonini bayon etish, hujjatlar harakatlanishining oqilona yo'nalishini ham da ulam i qayta ishlashning texnologik variantini tanlash imkonini beradi. Xullas, axborotni turli jihatlardan o'rganish ulam ing tartibi va tarkibini, paydo bo'lish qonuniyatini, hajm, vaqt va sifat jihatidan tavsifmi (to'liqligi, ishonchliligi, eskirmaganligi, aniqligini) aniqlash, shuningdek, axborot olish, qayta ishlash, himoya qilish imkonini beradi.