Axbabarot texnologiyalari va jarayonlardi matematik modellashtirish mustaqil ish

FARMASEFTIIKA TA`LIM VA TAQIQOT INSITUTI !

AXBABAROT TEXNOLOGIYALARI VA JARAYONLARDI

MATEMATIK MODELLASHTIRISH



MUSTAQIL ISH


MAVZU:

JAMIYATNI AXBOROTLASHTIRISH

BAJARDI:RDI::: : ::

Alimbekob Muslimbek
Reja :

1. 
   Axborot texnologiyalarining rivojlanish tarixi, ulami qoMlash sohalari va axborotlashgan jamiyatdagi o‘rni
   
2. 
   Axborotlashtirishning konseptual asoslari, dasturiy shakllari va ilmiy-metodik asoslari
   
3. 
   Modellashtirish jarayoni va uning kompyuterda paydo boMishi
   

4. Axborotlami to'plash, uzatish, saqlash va qayta ishlashning umumiy usullari. Axborotlami kodlashtirish

Axborot texnologiyalarining rivojlanish tarixi, ulami qoMlash sohalari va axborotlashgan jamiyatdagi o‘rni

1.. Asrlar davovida insonning faoliyati tabiatdagi o'simliklar, hayvonlar, quyosh energiyasi kabi tayyor m ahsulotlarni o ‘zlashtirish bilan bog‘liq bo'lib kelgan. Lekin vaqt o ‘tishi bilan inson faqat tayyor m ahsulotlarni olishni o ‘zlashtiribgina qolm asdan, tabiatga ta ’sir qilishni ham o'rgandi. Inson yerga ishlov bera boshladi, turli hayvonlarni qo‘lga o'rgatib, ko‘paytira boshladi, zavod va fabrikalar, gidroelektrostansiyalar, tem ir- yo‘llar va kosmik trassalar qura boshladi. Natijada bir paytlar o ‘rm on va dengizlar bilan qoplangan ona zam inim izda yangilanishlar paydo bo'ldi. Akademik V.I. Vernadskiy uning nom ini noosfera deb atadi. Noosferani yaratish bilan birgalikda inson materiya turlari va xossalaridan ham foydalandi. Lekin bu jarayonning turli bosqichlarida m ateriyaning har bir kategoriyasi bir xilda o ‘zlashtirilmadi. Dastlabki bosqichda m oddani o ‘zlashtirishga ko‘proq e'tibor qaratilgan bo‘lsa, keyinchalik energiyani o ‘zlashtirishga va, nihoyat, axborotni o ‘zlashtirishga imtiyoz berildi. F an d a, y a’ni tab ia tn i o 'rg an ish , u to ‘g ‘risidagi b ilim lam i to 'p lash va um um lashtirishda m ateriyaning m a’lum bir turining rivojlanishi bilan bog'liq davrlar borligi m a’lum. Shu sababli noosferaning uchta tashkil etuvchilarini ajratib ko'rsatish m um kin boMadi. Bular: ^ texnos/era, ^ ergosfera, ^ infosfera. www.ziyouz.com kutubxonasi Texnosferaning paydo bo‘lishi m oddani o'rganish bilan, ergosferaning paydo bo'lishi energiyani o'rganish bilan bog'liq bo‘Isa, infosferaning paydo bo'lishi axborotni o'rganish bilan bog‘liqdir. Texnosfera va ergosferani o'rganish kimyo, fizika, m atem atika va boshqa fanlar orqali amalga oshiriladi. Insoniyatning tabiatni o'zlashtirish borasidagi tajriba va bilim lam i to'plashi axborotni o'zlashtirish bilan birgalikda kechadi. Aynan shu jarayon infosferaning paydo bo'lishiga olib keldi. Demak, infosferaning paydo b o ‘lishi axborotni o'rganish bilan bog‘liq ekan. «Axborot» so‘zi lotincha informatio so‘zidan olingan bo ‘lib, tu ­ shuntirish, biror narsani bayon qilish yoki biror narsa yoxud hodisa haqidagi m a’lum ot m a’nosini anglatadi. Inson yashaydigan dunyo turli moddiy va nom oddiy obyektlar, shuningdek, ular o ‘rtasidagi o ‘zaro aloqa va o'zaro ta’sirlardan, ya’ni jarayonlardan tashkil topgan. Sezgi a’zolari, turli asboblar va hokazolar yordamida qayd etiladigan tashqi dunyo dalillari m a’lum otlar deb ataladi. M a’lum otlar aniq vazifalami hal etishda zarur va foydali deb topilsa, axborotga aylanadi. Demak, m a’lumotlarga u yoki bu sabablaiga ko'ra foydalanilmayotgan yoxud texnik vositalarda qayta ishlanayotgan, saqlanayotgan, uzatilayotgan belgilar yo yozib olingan kuzatuvlar sifatida qarash mumkin. Agar bu m a’lumotlardan biror narsa to‘g‘risidagi m avhumlikni kam darajaga keltirish uchun foydalanish imkoniyati tug‘ilsa, m a’lum otlar axborotga aylanadi. Demak, amaliyotda foydali d eb to p ilg a n , y a ’ni fo y d a la n u v c h in in g b ilim in i o s h irg a n m a’lum otlam igina axborot deb atasa bo'ladi. M asalan, qog'ozga telefon raqamlarini m a’lum tartibda yozib, birovga ko'rsatsangiz, u buni biror axborot bermaydigan m a’lumot sifatida qabul qiladi. Biroq har bir telefon raqami qarshisiga muayyan korxona yoki tashkilot nom i, uning faoliyat turi yozib qo'yilsa, awalgi m a’lum ot axborotga aylanadi. M a’lum vazifalami hal etish natijasida yangi m a’lumotlar —bilimlar, ya’ni tizimlashtirilgan haqqoniy yoki sinovdan o'tgan xabarlar paydo bo'ladi. U lar qonunlar, nazariyalar ham da tasaw ur va qarashlam ing boshqa majmuyi sifatida umumlashgan bo'lgan. Keyinchalik bu bilimlar o'zga vazifalami hal etish yoki oldingisini aniqlashtirish uchun zarur bo'lgan m a’lum otlar tarkibiga kiradi. Inson o ‘z hayotida tug'ilgan kunidan (ta’bir joiz bo'lsa, hatto ona qorm da dastlab paydo bo'lgan kundan) boshlab doim o m a’lum otlar bilan ish ko'radi. Ularni o'zining sezgi a’zolari orqali qabul qiladi. www.ziyouz.com kutubxonasi Kundalik turm ushda axborot deganda atrof-m uhitdan (tabiatdan yoki jamiyatdan) sezgi a ’zolari orqali qabul qilib, anglab olinadigan har qanday m a’lumot tushuniladi. Tabiatni kuzata turib, insonlar bilan muloqotda bo'lib, kitob va gazeta o ‘qib, televizion ko'rsatuvlam i ко‘rib axborot olamiz. M atem atik olim axborotni yanada kengroq tushunadi. U axborot qatoriga fikr yuritish orqali xulosa chiqarish natijasida hosil bo'lgan bilim lam i ham kiritadi. Boshqa soha xodimlari ham axborotni o'zlaricha talqin etadilar. Shunday qilib, turli sohalarda axborot turlicha tushunilar ekan. Lekin axborotlarning um um iy tomonlari ham borki, bu ulaming beshta m uhim xossaga ega bo'lishidir. Bular axborotni yaratish, qabul qilish, saqlash, ishlov berish va uzatish xossalaridir. A xborotdan foydalanish im koniyati va sam aradorligi uning reprezentativligi, mazmundorligi, yetarliligi, aktualligi, o ‘z vaqtidaligi, aniqligi, ishonarliligi, barqarorligi kabi asosiy iste'mol sifat ko‘rsatkichlari bilan bog'liqdir. Chunonchi: a) axborotning reprezentativligi — obyekt xususiyatini adekvat ifoda etish maqsadida uni to ‘g ‘ri tanlash va shakllantirish bilan bog‘liqdir; b) axborotning mazmundorligi — semantik (mazmuniy) hajmini ifoda etadi; d) axborotning yetarliligi (to‘laligi) — qaror qabul qilish uchun m inim al, lekin yetarli tarkibga (ko'rsatkichlar jam lam asiga) ega ekanligini bildiradi. T o‘g‘ri qaror qabul qilish uchun yetarli bo'lm agan, shuningdek, ortiqcha bo'lgan axborot ham foydalanuvchi qabul qilgan qarorlar samaradorligini kamaytiradi; e) axborotning aktualligi — axborotdan foydalanish vaqtida uning boshqarish uchun qim m atliligi saqlanib qolishi bilan belgilanadi va xususiyatlari o'zgarishi dinam ikasi ham da ushbu axborot paydo b o ig a n vaqtdan buyon o 'tg an vaqt oralig'iga bog'liq b o ‘ladi; f) axborotning o‘z vaqtidaligi — uning aw aldan belgilab qo'yilgan vazifani hal etish vaqti bilan kelishilgan vaqtdan kechikm asdan olinganligini bildiradi; g) axborotning aniqligi — olinayotgan axborotning obyekt, jarayon, hodisa va hokazolam ing real holatiga yaqinligi darajasi bilan belgilanadi; h) axborotning ishonarliligi — axborotning real mavjud obyektlam i zarur aniqlik bilan ifoda etish xususiyati bilan belgilanadi; www.ziyouz.com kutubxonasi i) axborotning barqarorligi — axborotning asos qilib olingan m a’lum otlar aniqligini buzm asdan o'zgarishlarga ta ’sir qilishga qodirligini aks ettiradi. Axborotga ishlov berish texnologiyalari bugungi kunda hayotimizning hamma sohalarini qamrab olgan. Informatikaning asosiy resursi — axborotdir. Azaldan axborot deganda atrof-m uhit obyektlari va hodisalari, ulam ing o ‘lchamlari, xususiyatlari va holatlari to ‘g‘risidagi m a’lum otlar tushuniladi. Keng m a’noda axborot — insonlar o‘rtasida m a’lumot ayirboshlash, odamlar va sun’iy qurilmalar o‘rtasida signal ayirboshlashni ifoda etadigan umummilliy tushunchadir. M a’lumki, jam iyat rivojlangani sari iqtisodiyot, fan, texnika, texnologiya, madaniyat, san’at, tibbiyot kabilaming turli masalalari haqidagi mavjud m a’lumotlar, axborot zaxiralaridan foydalanishni tashkil etish intellektual va iqtisodiy hayotga tobora ko'proq ta’sir ko'rsatadi. Demak, axboriy jarayonlar ko ‘p qirrali jarayon ekanligi ayon bo'lm oqda.