Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

6.2
 
Vernam shifrlash usuli 
Vernamning shifrlash tizimi modul qiymati m=2 bo‗lgan Vijiner 
shifrlash tizimining bir qismi hisoblanib, 1926-yilda bu usulning aniq ko‗rinishi 
ishlab chiqiladi. Gilbertom Vernam AT&SSHA firmasi xomiyligi ostida kiruvchi 
matn sifatida ikkilik sanoq sistemasidan foydalandi. Shifrlashda birinchi Ingliz 
alfavitidagi(A,B...Z). Matnning xar bir xarfi 5-bit bo‗lakli (b0,b1…b4) Bado raqami 
bilan kodlanadi. Ixtiyoriy ketma-ketlikdagi ikkilik kalitlar k0,k1,k2, avval 
kitobsimon lentaga yoziladi. 
Kiruvchi matnni shifrlashda x-kiruvchi matn ikkilik ko‗rinishiga o‗tkaziladi va 
ikkilik modul ostida ikkilik ketma-ketlikdagi k-kalit bilan shifrlash amalga oshiriladi. 
U shifrlangan yozuv: 
=
k 
Shifrni ochishda yozuvdagi har bir ikkilik modul ostidagi belgilar k-kalit 
ketma-ketligi bilan tuziladi. 
𝑘
=
𝑘
= 
𝑘
x 

---

44 
6.3
 
Gammalash usuli bilan shifrlash 
Gamma shifri bu ochiq matnni shifrlash va shifrni ochish uchun ishlab 
chiqilgan ixtiyoriy psevdo ketma-ketligidagi algoritimdir. Shifrlash jarayonida 
gamma shifri ishlab chiqiladi va keluvchi ochiq matnni teskari ko‗rinishda ikkilik 
modul bo‗yicha qo‗shiladi. 
Shifrlash uchun ochiq ko‗rinishdagi 
𝑇
bo‗laklar ishlab chiqiladi. Gamma 
shifri quyidagi ko‗rinishdagi ketma-ketlikda olinadi. 
(7+11) mod 5=18 mod 5=3 
- 
-
Gamma shifri belgisi, Shifrlashni quyidagi ko‗rinishda yozish mumkin. 
𝑇
bu yerda,
- shifrlangan matn, 
𝑇
– boshlang‗ich matn,
– gamma belgisi, mod N – 
qoldiq. 
Bu usul bilan shifrlangan matnni ochishda yetarli qiyinchiliklar tug‗diradi, 
endi kalit bir necha marotaba o‗zgaradi. Gamma shifri ixtiyoriy ko‗rinishda har bir 
shifrlanayotgan bo‗lakni o‗zgartiradi. Bunda dushman har bir matn bo‗lagini qanday 
qilib ochishni bilmaydi. Chunki dushman har bir turdagi kalitni topishi uchun ancha 
vaqt ketadi. Bu holatda shifrlangan matn bardoshliligi ko‗pligiga bog‗liq bo‗ladi. 
Rus alifbosidagi harflar va probel hamda raqamlar jami 

---

45 
(34 ва 0...9 гача), 34+10 =44