Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Nazorat uchun savollar 
1.
Autentifikatsiya? 
2.
Autentifikatsiya protokollari? 
3.
Parollar asosida autentifikatsiyalash? 
4.
Sertifikatlar asosida autentifikatsiyalash? 

---

73 
11-
ma‘ruza 
Ma‘lumotlardan foydalanishni mantiqiy boshqarish 
Reja: 
1.
Foydalanishni boshqarish. 
2.
Foydalanishni boshqarishning DAC va MAC usuli. 
3.
Foydalanishni boshqarishning RBAC va ABAC usuli 
Tayanch iboralar: 
Foydalanishni boshqarish, DAC, MAC, RBAC, ABAC, 
subyekt, obyekt, foydalanuvchi. 
11.1
 
Foydalanish boshqarish 
Avtorizasiya foydalanishlarni nazoratlashning autentifikasiyadan o‘tgan 
foydalanuvchilar harakatlarini cheklash qismi bo‘lib, aksariyat hollarda 
foydalanishni boshqarish modellari yordamida amalga oshiriladi. Ushbu bo‘limda 
ma‘lumotlarga nisbatan foydalanishni mantiqiy boshqarish tartibi bilan tanishib 
chiqiladi. 
Foydalanishni boshqarish subyektni obyektga ishlash imkoniyatini aniqlashdir. 
Umumiy holda foydalanishni boshqarish quyidagi diagramma bilan tavsiflanadi (1- 
rasm): 
1-
rasm. Foydalanishni boshqarish. 
Hozirda tizimlarda obyektlardan foydalanishlarni boshqarishning turlicha 
usullar mavjud bo‘lib, ularga quyidigalarni misol keltirish mumkin: 
-
diskresion foydalanishni boshqarish usuli (Discretionary access control, 
DAC); 
-
mandatli foydalanishni boshqarish usuli (Mandatory access control, MAC); 
-
rollarga asoslangan foydalanishni boshqarish usuli (Role-based access 
control, RBAC); 
-
atributlarga asoslangan foydalanishni boshqarish usuli (Attribute-based 
access control, ABAC). 
Tizimda ushbu foydalanish usullari bir-biridan alohida-alohida foydalanilishi 
talab etmaydi va ularning kombinasiyasidan ham foydalanish mumkin (2-rasm). 

---

74 
2-
rasm. Foydalanishni boshqarish tizimlari