13
Matn sarlavhasi uning asosiy mavzusini
qay darajada yoritib
berishini muhokama qilish;
Metafora yoki uslubiyat kabi til vositalari ta’sirini tasvirlash;
Matndagi ko‘rgazmali vositalar ta’sirini
aniqlash;
Matndagi yondashuvlar yoki noaniqliklarni aniqlash;
Muallifning matnnning markaziy mavzusi borasidagi maqsadini
aniqlash.
G‘oyalar va ma’lumotni talqin qilish va umumlashtirish:
Matnning umumiy mazmuni
yoki mavzusini tushunish;
Hikoya qahramonining hatti-harakatlariga muqobil hatti-
harakatlarni inobatga olish;
Matnda berilgan ma’lumotlarni
qiyoslash va zidlash;
Hikoya ruhiyati yoki mohiyati ustida mulohaza yuritish;
Matnda berilgan ma’lumotni hayotiy voqealar (ma’lumotlar) orqali
talqin etish;
Matnlarning o‘zida va umumiy tarzda berilgan ma’lumotlarni
qiyoslash va zidlash.
Matnni baholash va tanqidiy tahlil qilish:
Matnda berilgan ma’lumotning aniq va to‘liqligini
baholash;
Tasvirlangan voqeani haqiqatan sodir etilishi ehtimolini baholash;
Insonlarning o‘ylari va bajaradigan ishlarini o‘zgartirishda
muallifning fikrlari qanchalik aniqligini baholash;
Matn sarlavhasi asosiy mazmunni
qanchalik yoritib berishini
baholash;
Metafora yoki nutq ohangi kabi til xususiyatlari ta’sirini tasvirlash;
Muallifning asosiy mavzuga oid qarashlarini aniqlash.
Tadqiqotdagi matnlar murakkabligiga ko‘ra, o‘rtacha 500 dan
800 tagacha, o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi darajasi past bo‘lgan
mamlakatlar uchun
400–500 ta, ePIRLSda esa, taxminan 1000 ta so‘zdan iborat bo‘ladi.
Mavzu:
Badiiy matnlar asosiy mavzuga ega bo‘lib,
u berilgan matndan
tashqari o‘quvchi tomonidan umumlashtiriladi. Axborot matnlari o‘quv
materiallardan olinmagan mavzuni yoritib berishi kerak.
Til:
40 dan ortiq tillarga tarjima qilinadi, shuning uchun tarjima qulay
bo‘lishi muhimdir. Metafora yoki epitet kabi aniq ifodali tasvirlash so‘zlari
14
tanlanadi. Hech qanday so‘zlashuvga oid so‘z
yoki jargon ishlatilmaydi
hamda ortiqcha texnik ifodalar olib tashlanadi.
Mazmun:
matnning mazmuni 9–10 yoshdagi o‘quvchilarning yosh
xususiyatlariga mos kelishi, ayrim madaniyatlarga juda xos bo‘lgan
mavzulardan chetlanishi,
shuningdek, matn shu yoshdagi maktab
o‘quvchilari uchun qiziqarli va zavqli bo‘lishi hamda o‘quvchi uchun
unchalik tanish bo‘lmasligi lozim.
Dostları ilə paylaş: