Aydın Əli-zadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 kimi qəbul etmək xristian təliminə zidd idi. Buna görə, bu problemin monoteizm çərçivəsində həll olunması üçün Avqustinus neoplatonizmə müraciət edib. Neoplatoçular Ģəri xeyrin çatıĢmaması kimi baĢa düĢürdülər. Avqustinus də hesab edirdi ki, Ģər təbiətdə yoxdur, o xeyirlə ziddiyyət təĢkil etmir. ġər yalnız xeyrin olmamasıdır. O, yalnız xeyir əməllər edilməyəndə yaranır, ali məqsədlərdən yayınmadır, təkəbbürdən irəli gəlir. Sükut - səsin, qaranlıq - iĢığın olmaması kimi, Ģər də xeyrin olmamasıdır. Avqustinusun teodiseyası 230 bundan ibarətdir. Tanrı ilə dünyanın dualizmi, Avqustinusu zamanın nə olduğu sualına cavab verməyə məcbur edir. Məsələ bundadır ki, Tanrının əbədi, maddi dünya isə müvəqqəti və məhvə məhkum olması bir ziddiyyət təĢkil edirdi. Bu ziddiyəti ortadan qaldırmaq lazım idi. Zamanla bağlı problemə Avqustinus «Confessiones» əsərində toxunurdu 231 . Antik mütəfəkkirlər zamanın gediĢini planetlərin hərəkəti ilə əlaqələndirirdilər. Lakin Avqustinus bu fikri rədd edir, çünki planetlər də Tanrı tərəfindən yaradılıb 232 . Onun fikrincə zaman dünyada hər Ģeyin hərəkətinin və dəyiĢməsinin ölçüsüdür. Dünya yaradılandan öncə zaman anlayıĢı olmayıb. Yalnız yaradılıĢdan sonra Ģeylərin hərəkət və hal dəyiĢmə ölçüsü kimi yaranıb. Daha sonra Avqustinus indiki zaman, keçmiĢ və gələcək kimi zaman kateqoriyalarını izah etməyə cəhd etmiĢdir. Onun gəldiyi nəticəyə görə, əslində keçmiĢ və gələcək anlayıĢları mövcud deyil. Onlar indiki zamana aiddirlər. Yəni yalnız indiki zamanda o anlayıĢlar keçmiĢ və gələcək kimi düĢünülə bilər. KeçmiĢ - insan yaddaĢı ilə, gələcək isə - ümüdlə bağlıdır. KeçmiĢi və gələcəyi indiki zamana aid etmə Avqustinusun fəlsəfəsində Ġlahi mütləqiyyəti subut edir. Yəni yalnız Tanrıda indiki zaman keçmiĢ və gələcəkdə sıx bağlıdır. Avqustinusun fəlsəfəsində, Tanrının mütləq əbədiliyi ilə maddi dünyanın dəyiĢkənliyi arasındakı fərq və bu anlayıĢların bir-birinə qarĢı- qarĢıya qoyulma ənənəsi, xristian dünyagörüĢünün əsaslanrından birini təĢkil etmiĢdir. Avqustinusun fəlsəfəsində düĢüncə və iman problemləri məsələsinə rast gəlmək olar. Bu məsələdə o, üstünlüyü imana verirdi. Bu cür münasibət 230 Teodiseya (yunanca ―Theos‖ – Tanrı və ―dice‖ - ədalət sözlərindən əmələ gəlmiĢdir) – dünyada mövcud olan Ģərə görə, Tanrıya bəraət qazandırılması haqqında ilahiyyat təlimi. 231 Confessiones XI, 14, 17. http://www.philosophy.ru/library/august/01/11.html 232 Confessiones XI, 23, 30. http://www.philosophy.ru/library/august/01/11.html 109 xristian fəlsəfəsi üçün yeni bir Ģey deyildi. Lakin öncəki kilsə ataları imanın mənbəyini Müqəddəs Kitabda görürdülər. Avqustinus isə, onlardan fərqli olaraq, onu daha da çox Kilsədə görürdü. Onun fikrincə, Kilsə günahlardan təmizlənmiĢ həqiqəti özündə saxlayan bir qurumdur. Avqustinusun fikrincə Adəm tərəfindən törədilən ilk günah, insan təbiəti və Ģüurunda dəyiĢikliklərə səbəb olmuĢdu, onları zəiflətmiĢdi. Buna görə də insan Ģüuru kamil deyil və Ġlahi biliklərə möhtacdır. Hər bir Ģeyi anlamaq üçün insan ilk növbədə iman etməlidir. Avqustinus məktublarından birində demiĢdi: «Anlamaq üçün inan». Yəni iman anlamaqdan öncə gəlir. Lakin əqli dəlilləri o Tertullianus kimi rədd etmirdi. Avqustinus idrak probleminə də diqqət yetirmiĢdi. Ġdrakın birinci mərhələsi, insanın ətraf mühitin əĢyalarını hisslərlə duymasıdır. Lakin bu cür duyğulara arxalanan bilik etibarlı sayıla bilməz, çünki o səthidir. Bundan fərqli olaraq, bir insanın baĢqa insanlardan öyrəndiyi bilik, daha etibarlı, mükəmməl və zəngindir. Bunu Avqustinus iman adlandırır. ġübhəçilərdən (skeptiklərdən) fərqli olaraq, Avqustinus idrakın mümkünlüyünü inkar etmirdi. Onun məqsədi, yanlıĢlığa gətirməyən idrak üsulunun axtarıĢı idi. Buna nail olmaq üçün o hesab edirdi ki, duyğu vasitəsi ilə əldə edilən idrak, insanı həqiqətə gətirə bilməz 233 . Duyğulara əsaslanan idrak insanı Ģübhəçiliyə gətirir. Deməli, Avqustinusun fikrincə, obyektiv dünya ilə təmasın yaradılmasından həqiqi biliklər əldə edilə bilməz 234 . Ən etibarlı idrak mənbəyi isə, insanın Ģüurudur, ruhudur. Məhz bu ruhun dərinliklərinə varanda xarici mühitdən asılı olmayan məzmuna rast gəlmək olar. Yəni biliyin xarici aləmdən alındığı fikri yanlıĢdır. Əslində insan həqiqəti öz mənəvi aləmində tapır. Yəni əsl bilik təcrübədən asılı deyil. Ġnsan ruhunda həqiqət əvvəlcədən aprior Ģəkildə mövcuddur və onun mənbəyi Tanrıdır. Ġnsan ideyaları yaratmır, yalnız onları Tanrıdan alır. Həqiqi biliyi axtaran adam, onu Ġlahinin nurlanmasının nəticəsində tapır 235 . Beləliklə, Avqustinusun idrak təlimi Ġlahi nurlandırmaya bağlıdır və mistik xarakter daĢıyır. 233 De immortalitate aniniae (Ruhun ölməzliyi haqqında) 1 // Блаженный Августин. Творения. Т. 1: Об истинной религии. СПб.; Киев: Алетейа; УЦИММ -Пресс, 1998. С. 373-393. http://aleteia.narod.ru/august/immortality_soul.htm 234 De vera religione (Həqiqi din haqqında) 39 // Блаженный Августин. Творения. Т. 1: Об истинной религии. СПб.; Киев: Алетейа; УЦИММ-Пресс, 1998. С. 394-468. http://aleteia.narod.ru/august/religion.htm 235 De civitate Dei, X, 2. http://filosof.historic.ru/books /item/f00/s00/z0000181/st012.shtml Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|