363
Ģəklini dəyiĢmiĢ, nəhayət, tarixi Ģəxsiyyət Xosrovla bağlanmıĢ xalq
yaradıcılığı inciləridir (Azərbaycan ədəbiyyatı arixi. I c.Bakı,
1960.s.31). ġair buna görə də “Xosrov və ġirin poemasında onun
ölməz bədii obrazını yaratmıĢdır. Məhin Banunun qardaĢı qızı.
Üzü nəsrin kimi, qoxusu nəsrin,
Dodağı Ģirindir, adı da ġirin.
Gözəl söz deyənlər ona can deyir,
O, Məhin Banunun caniĢinidir (Xġ-65).
Deyirlər ĢirinmiĢ dilinin dadı,
ġirin qoyulmuĢdur odur ki, adı...
Qulağına çatsa onun bir sözü,
Tez huĢdan gedərdi Əflatun özü (Xġ-184).
ġair böyük sənəkarlıqla ġirin adını mənalandırmıĢ və bu adı
obrazın bütün xarakter xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirmiĢdir.
Azərbaycan dilçisi mərhum VoroĢil Qukasyan “Bir qəsidənin
izi ilə” adlı məqaləsində yazır: “Sasani imperiyasının son böyük
ĢahənĢahı Xosrov Pərviz hakimiyyətə gəldiyi gündən etibarən
diĢini Arana qıcıdır. 603-cü ildə onun imperiyasına qarĢı üsyan
etdilər. Musa Qalakətli “Alvan tarixi” əsərində yazır ki, həmin
üsyana dövrünün görkəmli dövlət xadimi, müdrik filosofu, mahir
diplomatı, Varaz Qriqorun (CavanĢirin atası) yaxın dostu Viro
baĢçılıq edirdi. Üsyanı qəddarcasına boğan Xosrov, Aranın iki
incisini girov apardı, bunlardan biri 570 il keçəndən sonra dahi
Nizaminin ölməz “Xosrov və ġirin” poemasının baĢ qəhrəmanı
olacaq Ġran gözəli ġirin, digəri isə özünün hikmətli hekayələri ilə
məĢhur olan Viro idi” (“Azərbaycan” jur. №11. 1986.səh.174).
ġair əfsanəvi ġəmira və xalq yaradıcılığında mövcud olan
qadınlarımızın müsbət xüsusiyyətlərini ümumiləĢdirmiĢ, tarixi
Ģəxsiyyət olan ġirinlə birləĢdirmiĢ və Ģərq ədəbiyyatında ilk dəfə
olaraq bu cür hərtərəfli müsbət qadın obrazı yaratmıĢdır. Əsərin
adı “Xosrov və ġirin” adlansa da, Ģair əsərin lap ilk səhifəsində
yeni yazacağı əsərin ġirin haqqında olmasına iĢarə edir.
ġirin haqqındadır özü əsərin (Xġ-21).
364
Demək, Xosrov, ġiruyə, Məryəm, ġəkər və digər obrazlar
ġirin obrazının daha canlı, daha hərtərəfli olması üçün bir vasitə
rolunu oynamıĢdır.
Tarixi mənbələrə görə və Nizaminin “Xosrov və ġirin” poema-
sında Ģairin öz fikirlərinə əsaslanaraq Seyidağa Onullahi “ġirin türk
qızıdır, müsəlmandır” adlı məqaləsində qeyd edir ki, N.Gəncəvi
çox düzgün olaraq ilk qaynaqlara söykənərək ġirini türk qızı kimi
təsvir etmiĢdir. Xosrov Pərviz də türk olduğu (Xosrov Pərvizin
babası ƏnuĢirəvan Adil Xəzər xaqanlığı ilə əlaqələri möhkəmlən-
dirmək məqsədilə onun qızı ilə evlənmiĢ və oğlu Hörmüz də “türk
Ģahzadəsi” kimi tanınırdı. Xosrov Pərviz də türk xalqlarına böyük
rəğbət və məhəbbətlə yanaĢan Hörmüz Ģahın oğludur – A.P.) və
özü də “türk Ģahzadəsi” – türkzadə adlandığı üçün onunla evlənir
və tərcüməsiz bir-birilə danıĢmıĢlar. ġirin müsəlman, Xosrov isə
atəĢpərəst olduğu üçün onların kəbini atəĢpərəstlərin adət və ənə-
nələri ilə kəsilir. ġirin ömrü boyu Xosrova islamı qəbul etməyi
təhrik etmiĢdir (“Azərbaycan müəllimi” q. 06.03.1991).
ġirin (məc. an.) – Xosrovun eĢqinin Ģirinliyi ġirinin Ģirinli-
yinə bənzədilir.
ġahın ürəyində olduqca ġirin,
EĢqi ġirin kimi olurdu Ģirin (Xġ-117).
“ġirin” (xat. id.) – ġair bu adı “Xosrov və ġirin” poeması
mənasında iĢlətmiĢdir. ArĢimidesin sevgilisinin ölümünü təsvir
edən Ģair “Xosrov və ġirin” poemasını qurtardığı vaxt vəfat edən
həyat yoldaĢını xatırlayır.
“ġirin”in halvasın qurtaranda mən
Bir halvaçalanım getdi əlimdən (Ġ-447).
Burada “halvaçalanım” sözünü isə Ģair “arvadım” mənasında
iĢlətmiĢdir. Beytin mənası: “Xosrov və ġirin” əsərini yazıb qur-
taranda, öz ġirinimi – Afaqımı itirdim.
ġirin, acı (ant. an. və ap.) – ġair ġirin adını ona antonim
olan “acı” sözü ilə qarĢılaĢdırır.
Mənim hər oyunum Ģirindir, Ģirin,
Odur ki, adımı qoyublar ġirin...
Adım ki, ġirindir, sözlərim əgər
365
Acı olsa belə, bundan nə zərər? (Xġ-275).
ġirin, Gülgün (qoĢa on.) – ġirin ġəbdiz adlı atı Xosrova ba-
ğıĢladıqdan sonra həmiĢə Gülgünü minərdi. Odur ki, poemada
bu qoĢa addan çox istifadə etmiĢdir.
ġirini Gülgündən düĢürtdü yenə (Xġ-112).
ġirin, Pərviz (qoĢa an.) – “Xosrov və ġirin” poemasında
aĢiq və məĢuq kimi onların adları çox yerdə yanaĢı iĢlədilir.
Nə ayrı düĢürdü ġirindən Pərviz,
Nə gecə bilirdi Gülgündən ġəbdiz (Xġ-116).
Çünki ayrılmırdı Xosrov ġirindən (Xġ-116).
Xosrov ġiriniylə olurdu çox Ģad (Xġ-334).
ġirin, ġirin (tək. an.) – Fərhad can verərkən “ġirin” adını
təkrar edir. Burada onun hissi, həyəcanı və ġirinə münasibəti öz
əksini tapır.
Üzülüncə əli o dildarından
“ġirin! ġirin!” deyib yazıq verdi can (Xġ-208).
ġirin, ġirin... (tək. an.) – ġirin adının təkrar olunması və ona
antonim mənalı təyinlərin əlavə edilməsi necə də təsirli və
mənalıdır.
AlqıĢ bu ölümə, əhsən ġirinə!
Öldürən ġirinə, ölən ġirinə! (Xġ-343).
ġirin dastanı (id.) – ġirinlə əlaqədar olan dastan dedikdə
“Xosrov və ġirin” poeması yox, ən çox ġirinlə bağlı hadisələr
nəzərdə tutulur.
ġirin dastanını eĢidən kimi,
ġirin olduğundan uddum dilimi (Xġ-51).
ġirinin əfsanəsi (id.) – ġirin haqqında mövcud olan əfsa-
nələrə iĢarə olunur.
O gözəl ġirinin əfsanəsindən,
Qulağına bir az pıçıldadım mən (Xġ-51).
ġirinin qəsri (məc. top.) – Xacənin bağında olan hovuz
ġirinin qəsrində olan süd arxı ilə müqayisə olunur.
ġirinin qəsrində süd arxı ki, var,
Belə hovuzlardan yollanıb axar (YG-261).
Dostları ilə paylaş: |