106
La kin Azə rbaycanda milli kadrların xüsusi çəkisi yenə də aĢağı idi.
Çünki neft istehsalını tez artırmaq naminə kənardan iĢçi qüvvəsi gətirilir və
əvvəllərdəki kimi, "hakim Ģovinist siyasəti" nəticəsində milli fəhlə kadrlarının
hazırlan masına əhəmiyyət verilmird i. Xüsusilə iri mexan iki zavodlarda,
istehsalat aparatında ixtisaslı azə rbaycanlı kadrlar hazırlan ması yara ma z
vəziyyətdə idi. Belə vəziyyətin konkret səbəblərindən biri kad r məsələsində
hakim millətçilik dəst-xəttini tutmuĢ Mərkəzin göndərdiyi partiya və təsərrüfat
rəhbərlərinin, xüsusən də Azərneftin rəisi A.P.Serebrovskinin inzibati-amirlik
siyasəti idi. Onlar istehsalata Azərbaycan qəzalarında yeni fəhlələr, cəlb etmək
və onlara mü xtəlif ixtisaslar öyrətmək əvəzinə, asan yolla getməyə - ölkənin
mü xtəlif yerlərindən gəlmək
ucu z fəh lə qüvvəsinə, hətta hərbi sürgündən qayıtmıĢ
Vrangel əsgərlərinə üstünlük verirdilər. Digər səbəb respublikanın kənd əha lisinin
torpağa bağlılığı, cavanların əsasən savadsız olması, zamanın ümumi inkiĢafından
geridə qalması idi. Yeni fabrik-zavod məktəbində təhsil alanlar sırasında da
azərbaycanlı gənclər ço x az idi. N.Nərimanov və həmfikirləri Azərbaycanlı
fəhlələrin yeni həyatda, respublika təsərrüfatının idarə olunmasında fəal iĢtirakını
təmin etmək üçün onların təhsil səviyyəsini yüksəltmək, ixtisas və həm də siyasi
səviyyələrini qa ldırmaq yolunda böyük səylər və konkret tədbirlər həyata
keçirirdilər
190
. N.Nərimanov hər bir yüksək ixtisaslı fəhləni on müsəlman fəhlə
hazırlamağa çağırd ı
191
. Azərneftin, dağ-mədən iĢçilərinin və dənizçilə rin
həmkarlar ittifaqları təĢkilatları qarĢısında belə bir vəzifə qoyulmuĢdu ki, 1924-cü
ildə FZġ məktəblərinə bir mindən az olmayaraq azərbaycanlı Ģagirdlər cəlb etsinlər,
qarĢıdakı üç il ərzində isə azərbaycanlılardan min beĢ yüz ixtisaslı fəhlə
hazırlasın lar
192
.
1924-cü ilin mayında FZġ məktəblərində təhsil alanların 40 faizini
azərbaycanlı gənclər təĢkil edirdi
193
. Bir il ərzində Bakı dəmir yol texniki kurslarında
455 ixtisaslı fəhlə - azərbaycanlı dəmiryolçu hazırlandı
194
.
Azərbaycandakı fəhlə sinfi xüsusən Bakıda əvvəllərdə olduğu kimi,
Özünün çoxmillətli, beynəlmiləl xarakterini qoruyub saxlayırdı. 1926-cı il oktyabrın
1-nə olan məlu mata görə, Azərneftdə iĢləyənlərin 27,4 faizi azərbaycanlılar (Cənubi
azərbaycanlılarla birlikdə) idi. Azərbaycanlılar fəhlələrin 31,4, kiçik xid mət
iĢçilərinin 30,3, qulluqçuların isə 6,8 faizini təĢkil edirdi
l94 a
.
Fəhlə sinfmdə kəmiyyət və keyfiyyət dəyiĢiklikləri, qüvvələrin
təmərküzləĢməsi ilə yanaĢı, əmək fəallığ ı da artdı. 1922-1923-cü illərdə
Bibiheybət neftçiləri mədənləri bərpa etmək üçün iĢ gününü könüllü surətdə
uzatmağı qərara aldılar. Onlar səhər 5-7-də iĢə baĢlayır və axĢam 5-9-da
qurtarırdılar
195
. Ramana fəhlə briqadası 52 saat müddətində yeni buruq qurdu. Bu,
müharibədən əvvəlki səviyyəni ötən rekord sürət
196
hökumət tərəfindən xüsusi
qeyd olundu. V.Ġ.Len in adına (indikı H. Z. Tağıyev adına) toxuculuq fabrikin
107
qabaqcıl fəhlələri arasında toxucu Ənvər Quliyev eyni zamanda üç dəzgahda
iĢləyərək, aylıq normadan əlavə, həm də yüksək keyfiyyətli 400 arĢın parça
toxu muĢdu. Fəhlələr arasında ixtiraçılar və səmərələĢdiricilər hərəkatı meydana
çıxdı. Bakı müəssisələrində ixtiraçılığa yardım edən xüsusi komissiyalar
199
, 1923-cü
ildə isə Azərneftin nəzdindəki texniki büro yanında ixtiraçılıq üzrə komissiya
yaradıldı
200
. Elə o zaman da Azərbaycan SSR AXTġ-nin Rəyasət Heyəti yanında fəhlə
ixtiraçılıq bürosu (FĠB) fəaliyyətə baĢladı
201
. Ġxt iraç ı fəhlə lər mü kafat alır
202
və
Azərbaycan SSR-in Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni
203
və respublika göstərici
Sərgisinin d iplo mu ilə təltif o lunurdular
204
.
Xalq təsərrüfatının bərpası dövründə fəhlələrin istehsalatın idarə
olunmasına cəlb edilməsi məqsədilə "sosialist demokratiya"sının təzahürü sayılan
istehsalat müĢavirələri təĢkil olunurdu. Bakıda ilk istehsalat müĢavirələri 1922-ci ilin
fevralında fabrik-zavod rayonu müəssisələrində, mayda Bibiheybət müəssisələrində
yaranmıĢdı.
1924-cü ilin baĢlanğıcında Bakı müəssisələrində 52 istehsalat müĢavirəsi
fəaliyyət göstərirdi
205
. 1925-ci ildə isə bütün Azərbaycanda onların sayı 145-ə
çatmıĢdı
206
. Ġstehsalat müĢavirələrində fəhlələrin özləri istehsal məsələlərinə baxır,
onları mü zakirə edir və birgə qərar qəbul edirdilər. Ġstehsalat müĢavirələri
yığıncaqlarında əsasən əmək məhsuldarlığını artırmaq, məhsulun maya dəyərini aĢağı
salmaq, xammala və materiallara qənaət etmək diqqət mərkəzində dururdu.
Həmin ildə artıq qəzalarda olan müəssisələrdə, o cümlədən Tovuz
sement zavodunda
207
, Gəncə yağ-piy ko mbinatında
208
istehsalat müĢavirələ ri
fəaliyyətdə idilər. 1926-1927-ci ildə təkcə Bakıda 206 ü mu mzavod, 20 sex
istehsalat müĢavirəsi fəaliyyət göstərirdi. 1927-1928-ci ildə onların sayı 337-yə
çatmıĢdı
209
. Qəzalarda da istehsalat müĢavirələrinin fəaliyyəti ildən-ilə
geniĢlənirdi. Məsələn, Gəncə qəzasında onların sayı 1927-ci ilin iyununda 30-
a
210
, respublika üzrə isə 487-yə çatmıĢdı
211
. Ġstehsalat müĢavirələri neftçi
fəhlələrin 70-75 faizini əhatə edird i
212
. BaĢqa sənaye sahələrinin istehsalat
müĢavirələrində isə fəhlələrin iĢtirakı xeyli aĢağı, məsələn, to xuculuq
sənayesində iyirmi yeddi faiz, metal emalı senayesində on üç faiz, tamlı
məhsullar sənayesində səkkiz faiz id i
213
.
Kütlələrin əmək fəallığının artırılmasına nail olmaq üçün mü xtəlif
müsabiqələr və baxıĢlardan da istifadə o lunurdu. Azərneftin müəssisələri 1927-ci
ilin sonu - 1928-c i ilin əvvəllə rində SSRĠ AXTġ -nin keçirdiyi ən ya xĢ ı
müəssisələrin Ümu mittifaq müsabiqəsində iĢtirak etmiĢdi. SSRĠ dağ-mədən və
yanacaq sənayesi üzrə beĢ mü kafatın ikisini A zərneft in müəssisələri - birinci
mü kafatı Balaxanı, üçüncüsünü isə Suraxanı mədənləri q rupu almıĢdı
214
.
Azərbaycan
müəssisələri
1928-ci
ilin
dekabrında
istehsalat
müĢavirələrinin Ümu mittifaq baxıĢında da fəal iĢtirak etmiĢdi. BaxıĢ ın