100
suvarma qurğularını qaydaya salsın. Pamb ıqçı mütəxəssisləri səfərbər edərək Ali
Xalq Təsərrüfatı ġu rasının və Xalq Torpaq Komissarlığ ının sərəncamına vermək
qərara alındı. AXTġ, Türkmən istan və Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı ġuraları
müqavilələr əsasında təhvil verilmiĢ xam pamb ıqla mal mübadiləsi aparıb əhalini
zəruri Ģeylərlə təmin etməli id ilər
138
.
Pambıqçılığın inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yaratmaq məqsədilə pambıq
inhisarı ləğv olundu. Pamb ıq ticarəti azad elan edild i, pamb ıqçılara vergi
güzəĢtləri verildi.
Pambıqçılığa və pambığın emalına rəhbərlik bir təĢkilatda - Respublika
Xalq
Torpaq
Ko miss arlığ ı
nəzdində
Pambıq
Sənayesi
Ġdarəsində
cəmləĢdirild i
139
.
Pambıqçılara kö mək məqsədilə 1921-ci ilin əvvəlində qəzalara 150
çiyidsəpən maĢın göndərildi. 1921-ci ildə RSFSR höku məti Azərbaycan
pambıqçılarına 20 min pud çiyid göndərdi
140
.
Pambıqçılığın bərpasını baĢa çatdırmaqdan ötrü pambıqçı kəndlilərin
maddi maraqlarına xüsusi diqqət yetirildi. Dövlətə təhvil verilmiĢ hər pud
pambığ ın müqabilində puldan baĢqa iki arĢın bez, hər desyatin sahədən
toplanmıĢ pamb ığa görə 2 girvənkə çay, iki stəkan, 4 çıraq ĢüĢəsi
141
, həmçinin
qənd, duz, parça, sabun, ağ neft və s. verilir, məiĢətdə iĢlədilən mallar
pambıqçılara 25 faiz ucuz q iy mətə satılırd ı.
1922-c i ildə pa mbıqç ı kəndlilər ərzaq vergisindən azad olundular və
onlar daha bir ço x baĢqa güzəĢtlər ald ılar. Bu tədbirlər nəticəsində 1923-cü ildə
pambıqçılıqda irəliləyiĢ baĢ verdi - 21 min desyatin sahədə pambıq əkildi
142
.
Pambıq istehsalında dirçəliĢ pamb ıqçılığ ı müharibədən qabaqkı səviyyəyə
çatdırmağı və onun yeni inkiĢafına nail olmağ ı ü mu mdövlət vəzifəsi kimi
qoymağa əsas verdi. Azərbaycanın itt ifaqın mühü m pa mbıq ba zasına çevrilməsi
məsələsi əslində pambıqçı kəndlilərin əməy inin istismarının dərin ləĢməsi
zəminində həll o lunurdu. Pamb ıq mühüm gəlir mənbəyi idi, lakin onu becərmək
və məhsulunu toplamaq ağır, gərg in fiziki zəh mət tələb edird i. Zəruri aqrotexn iki
maĢın ların və suvarma mexanizmin in olmad ığı b ir Ģəraitdə iĢlə mək A zərbaycan
kəndlilərinin sağla mlığına, millət in genefonduna böyük ziyan gətirird i.
Azərbaycan xalqı Mərkəzin "beynəlmiləlçilik vəzifələri
‖
Ģüarı a ltında ağır
sınaqlara düçar olurdu.
Azərbaycan kənd təsərrüfatının mühüm ənənəvi sahələrindən biri də
maldarlıq idi. Maldarlıq da xarici müdaxilə, vətəndaĢ müharibəsi, xüsusən
millətlərarası toqquĢmalardan xeyli ziyan çəkmiĢdi. 1921-ci ildə 1913-cü ilə
nisbətən iribuynuzlu heyvanların sayı iki dəfə xırdabuynuzlu heyvanların sayı
46,4 faiz, donuzlar 63,2 faiz, dəvələr 45,8 faiz, atlar və qatırlar 40 faiz
azalmıĢdı
143
.
101
Ġri sahibkar maldarların dövlət tədbirlərinə müqavimət göstərməsi
heyvandarlıq təsərrüfatının bərpasına mane olurdu. On ların ço xu sovet
hakimiyyətinin qanunlarına tabe olmayaraq, öz mal-qaraların ı xarici Ölkələrə
keçirməyə çalıĢırdılar, kontrabandaçıların kö məy i ilə sərhəd yaxınlığında
yaĢayan kəndlilərin mal-qarasın ı sərhədin o biri tərəfinə qovurdular
144
. Onu da
qeyd etmək lazımd ır ki. A zərbaycanda yerləĢdirilmiĢ Qızıl ordu hissələrini ət və
ət məhsulları ilə təmin etmək də Azərbaycan heyvandarlığ ına böyük ziyan
vururdu. Bu məqsədlə kəndli mal-qarasının, atların ın tez-tez müsadirə olun ması
da respublikada maldarlığın vəziyyətinə ço x mənfı təsir göstərird i.
YĠS-ə keçid Azərbaycanda maldarlığ ın dirçəlməsi və inkiĢafı üçün
qismən əlveriĢli Ģərait yaratdı. Maddi maraq prinsipinin tətbiqi möhkəm yem
bazasının yaran masında da müsbət rol oynadı. RSFSR-dən fərq li olaraq,
Azərbaycanda xırdabuynuzlu heyvanlar və ev quĢları üçün vergi alın mırdı.
Bundan əlavə, beĢ baĢa qədər iribuynuzlu və on baĢa qədər xırdabuynuzlu
heyvanları olan kəndlilər vergidən azad id ilər
145
.
Höku mət 1923-cü ildə yarad ılmıĢ A zərbaycan Dövlət Kənd Təsərrüfatı
Bankı vasitəsilə kiçik kəndli təsərrüfatlarına maliyyə yardımı edirdi. Bu bankın
köməyi ilə qəzalarda kənd təsərrüfat, krediti cəmiyyətləri təĢkil edilir və onlara
zəhmətkeĢ kəndlilər cəlb olunurdu
146
. Respublika Torpaq Komissarlığı Bakıda,
Gəncədə və
bir çox qəzalarda maldarlar hazırlamaq üçün qısamüddətli kurs lar açırdı.
Maldarlıq üçün bəla olan taun xəstəliyinə qarĢı tədbirlər
görülürdü. Zurnabadda taun
əleyhinə stansiya fəaliyyət göstərirdi Ġranla sərhəd boyu 20 səhiyyə mühafızə
məntəqəsi yaradılmıĢdı.
Bərpa dövründə maldarlıqda müəyyən irəliləyiĢ baĢlamıĢ 1925-ci ilin
axırlarına yaxın mal-qara 53,6 faiz artmıĢ
147
, 22 min təsərrüfat iĢ heyvanı əldə etmiĢ,
1921-c i ildə mal-qarası olmayan kəndlilə rin sayı 41,1 fa izdən 1926-c ı ildə 34,58
faizə en miĢdi. Lakin bütövlükdə mal-qaranın sayı müharibədən əvvəlki
səviyyəyə hələ çatmamıĢdı.
Ġpəkçilik də ağır vəziyyətdə idi. Tut bağları yarıbayarı azalmıĢdı. 1913-cü
ildə toplanan barama 180 min pud olduğu halda, bu rəqəm 1921-ci ildə cəmi 6 min
pud idi
148
.
Əmək və Müdafıə ġurasının 29 aprel 1921-ci il tarixli qərarına uyğun
olaraq Azərbaycan ipəkçiliyinin bərpası üçün tədbirlər görüldü. Azərbaycan XTġ
nəzdində təsərrüfat hesabı ilə fəaliyyət göstərən xüsusi Ġpək Sənayesi Ġdarəsi
yaradıldı, onun kö məyi ilə 30 min qutu barama to xu mu kəndlilərə paylandı.
Zaqatalada ilk barama to xu mu tədarükü stansiyası açıldı
149
. Bu tədbirlər
nəticəsində 1923-cü ildə Azərbaycanda 60 min pud barama toplandı
150
.
Bağçılıq və üzümçülük sahələrin in azalmasına baxmayaraq, xalq
təsərrüfatının bərpası illərində bu sahədə də irəliləyiĢ əldə edildi, 1925-ci ildə