108
nəticəsində respublikadan neftayırma zavodu, Xəzordənizgəmiçiliy i baĢ
emalatxanası, Krasin adına elektrik stansiyası və Lenin (indiki Sabunçu)
rayonunun beĢinci mədənində fəaliyyət göstərən istehsalat müĢavirələri ən
yaxĢılardan hesab edilmiĢdi
215
.
Qəza müəssisələrində də əmək məhsuldarlığı yüksəlirdi. 1927-ci ildə
ġəkidə ipəkaçma müəssisələrində əlavə xərclər 18 faiz azalmıĢ və məhsulun
keyfiyyəti artmıĢdı. 1927/28-ci ildə Gəncə tikiĢ fabrikində əmək məhsuldarlığı
1926/27-c i ilə nisbətən 57 faiz, mahud fabrikində isə iyirmi fa iz ço xa lmıĢdı
216
.
Azərbaycan fəhlələrinin sənayeni inkiĢaf etdirmək uğrunda əmək
qəhrəmanlığı dövlət mükafatları ilə qeyd olunurdu. 1926-cı ildə Dağ-mədən
Ġttifaqın ın 20 illiyi münasibətilə on nəfər neftçi əmək veteranı Qırmızı Əmək
Bayrağı ordeni ald ı
217
. Respublikada əmək fəaliyyətində fərq lənənlərə "Əmək
qəhrəmanı" fəxri ad ı verilirdi. 1927-ci ildə Azərbaycan SSR MĠK və AHĠġ-in
təqdimatı ilə ilk dəfə o laraq bir sıra fəhlə və ziyalı nü mayəndələrinə "Əmək
qəhrəmanı" adı verilmiĢdi. Gədəbəy, Gəncə, ġəki müəssisələrinin, Salyan balıq
vətəgələrinin və Naxçıvan duz mədənlərinin on fəh ləsi də "Əmək qəhrəman ı" adı
almıĢdı
218
.
Ġstehsalatda və idarələrdə təĢkilatçılıq bacarığı göstərən qabaqcıl
fəhlələr məsul və rəhbər vəzifələrə irəli çəkilird ilər. Təkcə 1921—1926-cı
illərdə 331 nəfər fəhlə rəhbər iĢə keçirilmiĢ 1927-ci ilin sentyabrından 1928-ci
il in iyununa qədər olan müddətdə isə Bakıda 240 fəhlə istehsalatdan həmka rla r
ittifaq ına, kooperativ, sovet və təsərrüfat orqanlarında rəhbər vəzifələrə irəli
çəkilmiĢdi
220
.
§ 3. XALQ TƏSƏRRÜFATININ BƏRPAS ININ
BAġA ÇATDIRILMASI
Neft sənayesinin texniki cəhətdən yenidən qurulması. Neft
senayesinin bərpası prosesində baĢ lıca a mil te xn iki cəhətdən yenidənqurma, ən
qabaqcıl texnikanın tətbiqi olmuĢdu. Texn iki cəhətdən yenidənqurma neft
sənayesinin əsas sahələrini, o cü mlədən qazıma iĢini də əhatə etmiĢdi.
KöhnəlmiĢ zərbə Ģtanq qazıma üsulu fırlama-qazıma üsulu ilə əvəz o lundu.
Azərneftin rəhbərlərindən biri F.A.Rüstəmbəyov qeyd etmiĢdi ki, "biz neft
sənayemizin in kiĢafını fırlama - qazımasın ın inkiĢafında görürdük". Hələ 1922-ci
ildə Bakıda mühəndis M.A.KapelyuĢnikov fırlama -qazıma üçün ilk səmərəli
mühərrik yaratdı (KapelyuĢnikov turboburu). Bu yenilik 1924-cü ildən neft
sənayesində tətbiq olundu
221
. O vaxt F.A.Rüstəmbəyovun rəhbərliyi altında
Suraxanıda turbobur üsulu ilə dünyada ilk neft quyusu qazıld ı. Fırlama üsulu ilə
qazımanın xüsusi çəkisi 1927/28-ci ildə 81,8 faizə çatdı
222
. Qazımada turbin
109
üsulu da tətbiq edildi və artıq 1927/28-ci ildə bütün qazıma iĢlərin in 90 faizi
fırlama və turbin üsulları ilə görülürdü. Bu üsulların mən imsənilməsi sayəsində
qazıma iĢinin həcmi 1927/28-ci ildə 1923-cü ildəki 171,3 min metrdən 260,6 min
metrə çatmıĢdı
223
.
Neft quyularının istismarı sahəsində dartayçının ağır, az məhsuldar
əməy ini əvəz edən dərinlik nasosu və komp ressorlar tətbiqilə neft quyuların ın
yeni üsulla istismarına Bib iheybət, Suraxan ı və Sabunçu neft mədənlərində
baĢlandı
224
. Ġlk dəfə 1923-cü ilin iyununda Bibiheybətdə tətbiq olunan bu üsulla
oktyabr ayında 7 quyudan 25,5 min pud, 1925-ci ilin may ında isə 332 quyudan 3
milyon 812 min pud neft çıxarılmıĢdı
225
.
Dərinlik nasoslarının tətbiqi neft hasilatı prosesinin geniĢ
me xanikləĢdirilməsin in baĢlanğıcı oldu, minlərlə dartayçının ağır əl ə məyindən
azad edilib iĢçi qüvvəsinə tələbat olan baĢqa sahələrə göndərilməsinə imkan
yaratdı.
Neft emalı istehsalı sahəsində yenidənqurma iĢinə 1927-ci ildə baĢlandı.
Sənayenin bu sahəsi həm yeni müəssisələrin tikilməsi, "əm də köhnə zavodların
yeni avadanlıqla tama milə təchiz edilməsi ilə inkiĢaf etdirilird i. SSRĠ-də ilk
böyük borulu ağ neft-benzin zavodu, kü kürd turĢusu, karbit, yağ və krekinq
zavodları 1927- 1928-ci illərdə Bakıda tikildi.
Neftayırma sənayesi əvvəllər baĢlıca olaraq iĢıqlandırıcı ağ neft emalına
yönəlmiĢdisə, artıq 1926-cı ildən etibarən benzin istehsalına daha çox diqqət
verilir. Neftayırma istehsalı sahəsinə benzinin yerli mühəndislərin iĢləyib-
hazırlad ıqları fasiləsiz təmizlən məsi üsulu tətbiq olundu. Bu, benzinin duru neft
məhsullarından ayrılmasın ı xeyli artırmağa imkan verdi.
Bunun üçün ölkənin özündə istehsal olunan müasir avadan lıqla
təmin
edilmiĢ ilk borulu ağ neft-benzin zavodunun iĢə salın masının böyük əhəmiyyəti
oldu. Ġlk sovet trubçatkası (neft ayırmaq üçün mü xtəlif boru sistemindən qurğu -
məsul red.) Montin adına zavodda (indiki Bakı neft sənayesi maĢınqayırma
zavodu - məsul red.) ha zırlan mıĢdı. Kub (destillə et mə k və ya maye qaynatmaq
üçün iri qazan - məsul red.) sistemin in trubçatka ilə əvəz edilməsi yanacağa xeyli
qənaət etməyə imkan yaratdı. 1920-ci ilə nisbətən neftayırma sənayesinin
məhsulu 1928-ci ildə 2,8 dəfə, o cü mlədən sürtkü yağları istehsalı üç dəfədən
çox artmıĢdı
226
.
Te xniki yenidənqurma A zərbaycan neftçilərinin xarici ölkələ rdəki
texn iki yeniliklərlə tanıĢ olmalarına imkan yaratdı. O vaxt Azərneftin
mütəxəssisləri və ixtisaslı fəhlələrdən ibarət bir qrup 1924-cü ildə tanın mıĢ neft
ustası Quliyev Pirinin baĢçılığı ilə ABġ-a - Pensilvaniya və Kalifo rniya Ģtatlarına
ezam ed ild i. Onların arasında buruq ustası, yeddi mədən maĢinisti, həmçinin
çilingər, tikinti fəhlələri və baĢqaları var idi
227
.