Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
195
Azərbaycanda əhali içərisində mü xtəlif din i etiqad nümayəndələrinin olması, bu dinlərin, xüsusilə Ġslam dininin özünəməxsusluğu konkret tarixi inkiĢaf Ģəraitin in, d indarların milli xüsusiyyətlərinin nəzərə alın masını, onların dini hisslərinə ehtiyat və diqqətlə yanaĢmağı tələb edirdi. 1920 -ci ildə Azərbaycan Sovet hökumət inin baĢçısı N.Nərimanov Ġslamın müsəlman kütlələrin Ģüurunda tutduğu yeri, onun ġərq xalq larının mənəviyyatında, məiĢətində, həmçinin həyatın mü xtəlif sahələrində də ciddi təsiredici mühü m rolunu dərk edərək vurğulayırdı: "ġərqdə dinə münasibət məsələsi fövqəladə əhəmiyyətli məsələdir" 97 .
loyal münasibət göstərməyə çağırırdı. N.Nərimanovun dinə aid bu göstəriĢləri Azərbaycan hökumətinin 1920-ci ilin mayında qəbul etdiyi dekretdə ö z əksini tapmıĢdı. 1920-c i ilin may ında Azərbaycan SSR Xa lq Maarif Ko missarlığ ının məktəbdə dini təlimlərin tədrisin in dayandırılması, Din Nazirliy inin ləğvi haqqında dekreti 98 respublikanın hər bir vətəndaĢına istənilən dini et iqadı seçmə k və ya heç bir dinə sitayiĢ etməmək hüququ, eyni zamanda d inin lehinə və ya əleyhinə təbliğat aparmaq azadlığı verirdi. Dini etiqadı ayrılıqda hər bir Ģəxsin vicdan iĢi hesab edən dövlət, dinə münasibətdə bitərəf qalaraq, heç bir dini cərəyanın tərəfində durmad ı, onlardan heç birini nə maddi, nə də mənəvi cəhətdən müdafıə etməd i. Dövlət böyüməkdə o lan nəslin bütün təhsil və tərbiyə iĢini tamamilə Xalq Maarif Ko missarlığ ının sərəncamına verd i, bütün dövlət və qeyri-dövlət məktəblə rində hər hansı dini mə rasim keç irilməsi qadağan edildi. Ancaq, təəssüf ki, din in xeyrinə olan bütün tələb və prinsiplər yerli orqanlar, ayrı-ayrı partiya məmu rları tərəfındən pozulur, xalq ın yüzillər boyu formalaĢmıĢ ənənəvi mənəvi dəyərlərinin köklərini dağıdan in zibati, zorakı metodlar tətbiq edilirdi. Bütün bunlar əhali içərisində "dinlərin in əllərindən alın ması" barədə Ģayiələr yayılmasına və narazılığa gətirib çıxartdı. Kütlələr içərisində böyük izahat iĢi aparmaq tələb olunurdu. Azərbaycan MĠK-in sədri Ağamalıoğlu "Sadəlövh adamlara açıq məktubla müraciət edərək, sovet hakimiyyətinin dinə və dindarlara münasibətini aydınlaĢdırdı. GeniĢ kütlələr içərisində dekretin izah ı iĢinə Respublikanın mütərəqqi ziyalıları, partiya və dövlət xadimləri cəlb olundular. Mətbuatda N.Nərimanov, B.Talıb lı və baĢqaları xüsus i məqalələrlə çıxıĢ ed irdilər. N.Nərimanov dindarların dini hisslərinin hər hansı formada təhqir olunmasına qarĢı çıxır, Ģəriətin zərərli tələblərinə, ifrat mövhumatçılıqla mübarizədə özünü doğrultmayan tələsikliyə, məcburiyyətə yol verməməy i təkid lə məsləhət görürdü. Maraqlıdır ki, 1922-ci ilin martında RK(b)P MK-ya məktubunda G.V.Çiçerin N.Nərimanovun 1918-ci ilin dekabrında HəĢtərxanda kilsənin
196
dövlətdən ayrılması haqqında dekretin nəĢri ilə əlaqədar dindarlara mü raciətini dindar müsəlmanlara taktiki yanaĢma nümunəsi kimi səciyyələndirmiĢdi. Çiçerin Leninə məktubunda yazmıĢdı: "Nərimanov... ġərqdə təĢviqatçılara olduqca qiymətli göstəriĢlər vermiĢdi... Onun mollalara nitqi müsəlman camaatına nəzakətlə yanaĢmağ ın nümunəsidir". Onunla razılaĢan Lenin əlavə etmiĢdi: "... Nərimanovun nitqini bütünlüklə daxil etmək (tərtib ediləcək təlimnaməyə -
yaxĢı olar" 99 . Sovet hakimiyyətinin ilk illərində respublika höku məti dindarlara qayğı göstərir, dini bayramlarda - "Qurban bayramı", "Orucluq bayramı", "Uraza", katolik və yəhudi pasxa günlərində, "BlaqoveĢĢeniye" günlərində mü xtəlif dinə mənsub adamları iĢdən azad edird i. "Novru z bayramı" günlərində məktəblərdə tətillər baĢlanır, küçələrdə Ģ agirdlərin bayram nü mayiĢləri, teatr və klublarda tamaĢa və konsertlər təĢkil edilird i 100
. AK(b)P MK 1921-c i il avqustun 30-da məhərrə mlik günlərində fəhlə rayonlarında müsəlman lara çay və qənd verməy i qərara ald ı. Bu dövrdə Azərbaycanda məscid və kilsələr , o cü mlədən Bibiheybət və Əmircanda ġəmsi Əsədullayev məscid ləri, Bakıda Aleksandr Nevski baĢ kilsəsi və Müqəddəs Mariya katolik kastyolu, sinaqoqlar, müsəlman ların onlarla sitayiĢ yerləri və pirləri fəaliyyət göstərirdi 101 . Bu illərdə digər Ģəhər və kəndlərdə, o cümlədən ġəki, Ağdam, ġuĢa və digər regionlarda da məscidlər azad fəaliyyətdə idilər. 1920-c i il sentyabrın 28-də Azə rbaycan Ġnqilab Ko mitəsinin dekret i əsasında Bakıda Azərbaycan SSR-ə mənsub olan qızıl, gü müĢ, platin, brilyant və mirvaridən ibarət q iy mətli Ģeylərin-varidatın mərkəzləĢmiĢ Ģəkildə saxlan ılmasını təmin edən Dövlət Mühafızə Ġdarəsi təsis edildi. Dekretə əsasən, bir ay müddətində bütün sovet idarələri və vəzifəli Ģəxslər sərəncamlarında olan varidatı bu idarəyə təhvil-təslim etməli idilər 102 . Ancaq dekretdə, xüsusi olaraq qeyd edilmiĢdi ki, qiy mətli sərvətlərin təhvil verilməsi dini icmaların ixtiyarında olan sitayiĢ əĢyalarına aid edilmir. 1922-c i ilin noyabrında AK(b)P MK Rəyasət Heyəti Kərbəlaya ziyarətə gedən vətəndaĢlar haqqında məsələni müsbət həll etdi və onlara 300 manatadək qızıl pul aparmağa icazə verd i 103
. Xalq məhkəmələri ailə və vərəsəlik hüququ sahəsində Ģəriət hüququnun sovet hökumətin in qərarlarına uyğun müddəaların ı da rəhbər tutmaq hüququna malik idilər. Höku mətin islama, onun ənənələrinə yumĢaq münasibəti yeni ictima i-siyasi Ģəraitdə öz yerin i tapmağa can atan dindarlar tərəfindən rəğbətlə qarĢılandı. Bu cəhət özünü 1920-1922-ci illərdə Volqaboyu, Ukrayna, Krım və Qafqazda baĢ verən aclıqla ümu mxalq mübarizəsi gün lərində parlaq Ģəkildə göstərdi
104 .
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|